Lev Landau

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Lev Landau
rus. Лев Давидович Ландау
Doğum adı Лев Давидович Ландау
Doğum tarixi 9 (22) yanvar 1908[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1 aprel 1968(1968-04-01)[1][2][…] (60 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Elm sahəsi nəzəri fizika
Elmi dərəcəsi
Elmi adları
İş yerləri
Təhsili
Tanınmış yetirmələri Aleksey Abrikosov
Üzvlüyü
Mükafatları Sosialist Əməyi Qəhrəmanı
"Lenin" ordeni "Lenin" ordeni "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni "Şərəf nişanı" ordeni
"Lenin" mükafatı
Fizika üzrə Nobel mükafatı
"Stalin" mükafatı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Lev Davidoviç Landau (rus. Лев Дави́дович Ланда́у; 9 (22) yanvar 1908[1], Bakı, Rusiya imperiyası[5] – 1 aprel 1968[1][2][…], Moskva, SSRİ[5]) — nəzəri fizikanın bir çox sahələrinə fundamental elmi töhfələr bəxş etmiş sovet fiziki. Onun elmi nailiyyətləri arasında kvant mexanikasında sıxlıq matrisi metodunun kəşfi, diamaqnetizmin kvant nəzəriyyəsi, ifrat axıcılıq nəzəriyyəsi, ikinci növ faza keçidləri, ifrat keçiriciliyin Qinzburq – Landau nəzəriyyəsi, plazma fizikasında Landau sönməsinin izahı, kvant elektrodinamikasında Landau qütbü, və iki-komponentli neytrinoların nəzəriyyəsi misal göstərilə bilər. Landau ifrataxıcılığın riyazi nəzəriyyəsinin kəşfinə görə 1962-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.[7]

Poçt markası (2008).

Həyatı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Landau 1908-ci ilin 22 Yanvar tarixində Bakıda yəhudi ailəsində anadan olmuşdur (atası David Lvoviç Landau, anası Lyubov Venyaminovna Qarkavi)[8]. Hələ çox erkən yaşlarında riyaziyyatda nümayiş etdirdiyi qeyr-adi istedad sonralar onun barəsində nə vaxtsa riyaziyyatı bilməməsini xatırlamadığını deməsi kimi xatırlanmışdır. Landau 13 yaşında gimnaziyanı bitirmiş, universitetə yaşı çatmadığından, Baki İqtisadiyyat Texnukumuna qəbul olunmuşdur. 1922-ci ildə cəmi 14 yaşında ikən Bakı Dövlət Universitetinə qəbul olunmuşdur.[9] Burada o eyni zamanda iki fakültədə, Fizika-riyaziyyat və Kimya ixtisasları üzrə təhsil almışdır. 1924-cü ildə Leninqrad Universitetinin fizika fakültəsinə göndərilmiş və buranı 1927-ci ildə bitirmişdir. Daha sonra Leninqrad Fizika-Texniki İnstitutunda aspirant təhsilini davam etdirmiş və cəmi 21 yaşında doktor dərəcəsini almışdır. 1929-cu ildə Landau ilk dəfə Avropaya getmək imkanı əldə edir. Götingen və Leypsiqdə qısamüddətli dayandıqdan sonra Landau Kopenhagenə yollanır və burada Nils Borun Nəzəri Fizika İnstitunda çalışır. Landau öznünü həmişə Borun tələbəsi hesab etmiş və onun fizikiya olan münasibətində Borun misilsiz rolunun olduğunu qeyd etmişdir. Kopenhagendən sonra o Kembridc və Zürixə yollanmış və yenidən SSRİ-yə qayıtmışdır. 1932–37-ci illər aralığında Landau Xarkov Mexanika və Maşınqayırma İnstutunun nəzəri fizika kafedrasına rəhbərlik etmişdir. 1936–1937-ci illərdə Lev Landau "Fazaların ikinci növ dəyişmələri" nəzəriyyəsini və "Yüksəkkeçiricilərin aralıq vəziyyəti" nəzəriyyəsini yaradır, bu problemlərə həsr olunmuş elmi məqalələrlə çıxışlar edir. Həmin dövrdə L.Landau artıq dünyada məşhur nəzəriyyəçi fizik kimi tanınırdı və 1937-ci ilin fevralında o, Moskva Fiziki Problemlər İnstitutuna dəvət olunur və həmin institutda nəzəriyyə şöbəsinə rəhbərlik edir.

Landau məktəbi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Elmi nailiyyətlərindən savayı Landau eyni zamanda mərkəzi Xarkov (indiki Xarkiv, Ukrayna) şəhəri olmaqla keçmiş Sovetlər Birliyində nəzəri fizika elminin aparıcı Landau məktəbinin əsasını qoymuşdur. Onun yaratdığı bu məkəb Sovet elminə Lev Pitayevski, Aleksey Abrikosov, Arkadi Levanyuk, Yevgeni Lifşitz, Lev Gorkov, İsak Xalatnikov və Boris Yoffe kimi fiziklər bəxş etmişdir. Fizika Problemləri Institutunun nəzəriyyə bölməsinə rəhbərlik etdiyi müddətdə avtomobil qəzası nəticəsində ciddi xəsarət almış və sağlamlığını bir daha tam bərpa edə bilməmişdir.

Landau Nəzəri minimum adlı geniş əhatəli imtahan işləmiş və tələbələri yalnız bu imtahandan keçdikdən sonra banisi olduğu Landau məkətəbinə qəbul olunurdular. İmtahan nəzəri fizkikanın bütün aspektəlırin əhatə edir və yalnız 43 nəfər bu imtahanı keçə bilmişdir. Məhz bu yolla onun tələbələri tanınmış və hərtərəfli fiziklər kimi tanına bilmişdilər.

Elə Xarkovda işlədiyi dövrdə dostu və keçmiş tələbəsi Y.M. Lifçitzlə birgə on cildlik məşhur Nəzəri Fizika Kursu kitabını yazmışdır.

Böyük Repressiyalar dövrü

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1937-ci ildə bütün ölkəni bürümüş repressiyalar dahi alimdən də yan ötməmişdir. Əvvəlcə Xarkovdan Moskvaya gələn alim 1938-ci ilin 17 aprel tarixində təhlükəzilik xidməti tərəfindən saxlanılmış və 1939-cu il aprel ayının 19-una qədər həbsdə saxlanılmışdır.Landaunun həbsini eşidən Nils Bor dəhşətə gəlir və o, Landaunun fizika üçün, dünya elmi üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğu barədə İosif Stalinə məktub göndərərək onun azad edilməsini xahiş edir. Onun və həmkarı Pyort Ksapitsanın Stalinə yazdığı məktublar müqabilində Lev Landau 1939-cu ilin 29 aprelində azadlığa buraxılır.

Ölümü

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1962-ci ilin 7 yanvarında Landau ciddi avtomobil qəzasına uğrayır. O, Moskva şəhərinin Timiryazev rayonunun 50 nömrəli xəstəxanasına aparılmışdır. Bu qəzadan ciddi xəsarət alan alim üç ay komada yatır. 1962-ci ilin sentyabr ayında SSRİ Elmlər Akademiyasının xəstəxanasına köçürülmüşdür. Həmin ilin noyabrında Landau ona Nobel mükafatı verilməsi barədə teleqram alır. Nobel Komitəsinin tarixində ilk dəfə olaraq xüsusi hal kimi məşhur fizik Lev Landaunun Stokholma gedə bilməməsi nəzərə alınır və İsveçin Moskvada olan səfiri Nobel mükafatını xəstəxanada ona təqdim edir. O, bir daha tamamilə sağala bilməmiş və əvvəlki fəaliyyətinə qayıda bilmir. 1968-ci ilin 1 aprel tarixində Moskva şəhərində dahi fizik dünyadan köçür.

Landau siyahısı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Bu siyahıda Landau fiziklərin loqarifmik şkala üzrə 0-dan 5-ə qədər siyahisını hazırlamışdır. O ən yüksək xalı yəni 0 İsaak Nyuton və Albert Eynşteynə vemişdir (0), kvant fizikasının "ataları" Nils Bor, Verner Heyzenberq, Pol Dirak və Ervin Şredinger, eləcə də Satyendra Naz Bouz və Yugen Vigner birincilərdən bir səviyyə aşağıda qərarlaşıb. O özünün əvvələcə 2.5 bala layiq görmüş, sonradan 2-yə qədər yüksəltmişdir. David Mermin dördüncü səvviyədə verilmişdir ki, bu da alim üçün olduqca hörmətli yer sayılırdı. Mermin sonralar Mənim Landau ilə həyatım: 4.5-dən 2-yə qalxan hörmətim kitabını yazacaqdır. Özünün tərtib etdiyi bu siyahıdan asılı olmayaraq, Landau Albert Eynşteyn, Pol Dirak, Volfqanq Pauli, Enriko Fermi və Riçard Feynman kimi fiziklərlə bir cərgədə durur.

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Pitaevskii L. P. The great physicist (ing.). // Herald Russ. Acad. Sci / Y. Osipov Nauka, Springer Science+Business Media, 2008. Vol. 78, Iss. 1. P. 75–85. ISSN 1019-3316; 1555-6492 doi:10.1134/S1019331608010097
  3. ↑ 1 2 Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
  5. ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #118569066 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  6. ↑ Find a Grave (ing.). 1996.
  7. ↑ "ƏLAMƏTDAR VƏ TARIXI GÜNLƏR TƏQVIMI" (PDF). 2022-03-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2010-06-11.
  8. ↑ "'Lev Landau haqqında '". 2022-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-18.
  9. ↑ BBC Azərbaycanca. "Azərbaycanın Nobel mükafatı qazanmış yeganə alimi" (az.). Youtube.com. 22.01.2019. 2022-03-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-22.

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Vikianbarda Lev Landau ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Lev_Landau&oldid=7862744"