Polonia
 | Esta é a relación dos aspectos que precisan revisión:
|
.svg&lang=gl)
Polonia[1] (en polaco: Polska, [ˈpɔlska] (AFI), 
escoitar), oficialmente República de Polonia (Rzeczpospolita Polska), é un país da Europa central membro da Unión Europea (UE), cuxa capital e maior aglomeración urbana é a cidade de Varsovia. Polonia fai fronteira con Alemaña polo oeste; a República Checa e Eslovaquia polo sur; Ucraína, Belarús e Lituania polo leste; e o mar Báltico e o enclave ruso de Kaliningrado polo norte. O país abrangue unha superficie de 312.696[2][3] km² [4], facendo de Polonia o sexasésimo noveno país do mundo e o noveno de Europa[Cómpre clarificar]. Polonia ten unha poboación por riba dos 38 millóns de habitantes[4], o que o converte no trixésimo cuarto país máis poboado do mundo e o oitavo de Europa[4]. Polonia é un Estado unitario dividido en 16 subdivisións administrativas.
O territorio polaco comprende na súa porción máis grande ao norte parte da gran chaira europea e abarca ao sur territorio montañoso dos Sudetes, os Cárpatos e a Serra da Santa Cruz. A súa capital e cidade máis poboada é Varsovia, a capital histórica de Mazovia, aínda que para moitos polacos, é máis importante a antiga capital, Cracovia, e Poznan, a capital antiga dos polacos, devanceiros de Polonia.
O establecemento dun estado polaco é a miúdo identificado coa adopción do cristianismo polo gobernante Miecislao I, no ano 966, cando o país abranguía unha superficie semellante á actual. En 1025, Polonia converteuse nun reino e en 1569, cimentou unha asociación co Gran Ducado de Lituania, trala sinatura da Unión de Lublin, formando a República das Dúas Nacións. A mancomunidade colapsou en 1795 producíndose a partición de Polonia entre Prusia, Rusia e Austria. Polonia recuperou novamente a súa independencia como a Segunda República Polaca en 1918, despois da primeira guerra mundial, mais volveuna perder trala segunda guerra mundial; entón foi ocupada pola Alemaña nazi e maila Unión Soviética. Durante a segunda guerra mundial Polonia perdeu máis de seis millóns dos seus cidadáns. Emerxeu anos máis tarde como a República Popular de Polonia dentro do Bloque do leste, baixo unha forte influencia soviética.
Durante as Revolucións de 1989, o goberno comunista foi derrocado e Polonia converteuse constitucionalmente na "Terceira República Polaca". Polonia é un estado unitario, constituído por 16 voivodinas (en polaco: województwo). Polonia é membro da Unión Europea, da OTAN e da Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE).
Etimoloxía
[editar | editar a fonte]A orixe do nome de Polonia e o xentilicio dos polacos inclúe endónimos (a maneira de se referiren a si mesmos e ao seu país) e exónimos (a forma en que outros pobos se refiren aos polacos e do seu país). Os endónimos e a maioría dos exónimos dos polacos e de Polonia derivan do nome dos polanos, unha tribo eslava occidental.
A orixe do nome Polanie en si é incerto. Podería derivar dalgunhas palabras polacas como "pole" (campo), xa que predominan as terras e outeiros baixos en toda esta vasta rexión, desde a costa báltica aos contrafortes dos montes Cárpatos. Inter Alpes Huniae et Oceanum est Polonia, sic dicta en eorum idiomate cuasi Campania é a descrición por Gervasio de Tilbury na súa Otia Imperialia (Recreación para o emperador, 1211). Nalgunhas linguas, os exónimos para Polonia derivan doutro nome tribal, Lechitas (Lechici).
Segundo a regesta Dagome iudex,[5] datada do ano 991 d. C., faise mención das terras Civitas Schinesghe, que é o nome co que se autodenominaban os habitantes desas terras (actual Polonia), que á súa vez, é como se chamaba daquela o Ducado de Polonia.[6]
Historia
[editar | editar a fonte]- Artigos principais: Historia de Polonia e República das Dúas Nacións.
Antes do Reino Polaco
[editar | editar a fonte]
- Véxase tamén: Prehistoria e protohistoria de Polonia e Ducado de Polonia.
Os homínidos parecen estar presentes na actual Polonia desde hai cincocentos mil anos. Os eslavos asentáronse neste territorio desde hai 1500 anos e a historia de Polonia como estado case abarca un milenio. O territorio ocupado por Polonia variou enormemente durante a súa historia. No século XVI, durante a República das Dúas Nacións, formaba a nación máis grande de Europa, antes do crecemento do Imperio ruso. Desde ese momento non existiu unha estrutura polaca independente ata a recuperación da independencia en 1918, e tras máis dun século de goberno por parte dos seus veciños, pero as súas fronteiras foron alteradas novamente despois da segunda guerra mundial.
Reino de Polonia 1025-1569
[editar | editar a fonte]
- Véxase tamén: Reino de Polonia (1025-1385) e Reino de Polonia (1385-1569).
No século X aparece Polonia como nación; gobernárona unha serie de fortes líderes que converteron aos polacos ao cristianismo, creando un reino poderoso e integrando a Polonia na cultura europea. No século XIII a fragmentación interna determina a erosión da nación inicial, pero ao longo do século consolídase a base do novo Estado dominante que estaba por chegar.
A dinastía Jogalia (1385-1569) formou a Mancomunidade polaco-lituana, comezando co gran duque lituano Jogaila. En 1385 uniuse con Lituania tras a coroación como rei de Jogaila.
Grazas á cooperación de ambos os países, os exércitos lituano e polaco venceron a Orde Teutónica na batalla de Grunwald en 1410. Foi a maior batalla en chan europeo librada en todo o século XV. A amizade foi beneficiosa para os polacos e lituanos, que desempeñaron o papel dominante nun dos imperios máis importantes de Europa polo seguintes tres séculos.
República das Dúas Nacións
[editar | editar a fonte]- Véxase tamén: República das Dúas Nacións.
O Nihil novi, acta adoptada polo Sejm en 1505, transferiu máis poder lexislativo ao Sejm que ao monarca. Este evento marcou o principio do período chamado a «Mancomunidade dos nobres» cando o estado era gobernado por «libres e iguais», a szlachta[7]. A Unión de Lublin de 1569 estableceu a Mancomunidade polaco-lituana como un participante moi influente na política e cultura europea.
Durante as invasións polacas a Rusia (1605-1618), debilitada polo Período Tumultuoso, as tropas da Mancomunidade tomaron Moscova do 27 de setembro de 1610 ao 4 de novembro de 1612, ata que foron expulsados polo alzamento patriótico de Rusia.
O poder da mancomunidade decaeu despois do dobre ataque de 1648. O primeiro foi a maior revolta cosaca, na que colaborou o Khanato de Crimea, nos territorios orientais de Kresy; os sublevados solicitaron a protección do tsar fronte ás tropas da nobreza da Mancomunidade polaco-lituana.
En 1651, debido á crecente ameaza dos seus aliados tártaros, o atamán cosaco Khmelnytsky pediu ao tsar Alexis I de Rusia que incorporase Ucraína aos seus dominios, en calidade de ducado autónomo baixo a protección rusa.[8] Desta maneira a influencia rusa substituíu a polaca en 1654. A segunda ofensiva contra a mancomunidade foi a invasión sueca en 1655, na que participaron tamén Transilvania e Brandeburgo, e que se coñece como «Avalancha».
Na segunda metade do século XVII, a debilitada mancomunidade de Xoán III Sobieski coligouse co emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico, Leopoldo I de Habsburgo, e xuntos venceron o Imperio Otomán na batalla de Viena (1683), que marcou o final de douscentos cincuenta anos de conflitos entre a Europa cristiá e o islam otomán. Pola súa resistencia aos avances musulmáns, gañou o nome de Antemurale Christianitatis.
Despois dos seguintes dezaseis anos de guerra cos otománs (1682-1699), estes tiveron que retirarse dos territorios ao norte do Danubio, que nunca volveron ocupar; a guerra acabou así mesmo coa ameaza otomá na Europa central.
Particións e ocupación
[editar | editar a fonte]- Véxase tamén: Historia de Polonia (1795-1918) e Gran Ducado de Varsovia.
No século XVIII a democracia dos nobres gradualmente declinou na desorganización, facendo á vez unha poderosa mancomunidade, vulnerable ás influencias estranxeiras. Eventualmente todos quixeron unha parte de Polonia, e obtivérona, borrando Polonia do mapa en 1795. A idea de independencia polaca mantívose ata o século XIX. A localización de Polonia no centro de Europa volveuse significativa nun período en que Prusia e a Rusia Imperial estaban intensamente involucradas nas rivalidades e alianzas europeas e os Estados modernos establecíanse por completo no continente.
Desde o verán de 1915, Alemaña e Austria-Hungría ocuparan todos os territorios historicamente polacos, grazas á eficacia da ofensiva de Gorlice-Tarnów. Os alemáns propuxeron a creación dun reino polaco o 5 de novembro de 1916 e ese mesmo día os emperadores Guillerme II de Alemaña e Francisco Xosé I de Austria proclamaron o reino independente de Polonia. A elección dun rei foi posposta, sempre considerándose como candidatos a membros da nobreza da Casa de Habsburgo. A independencia deste estado polaco ocupado militarmente era dubidosa, e o gobernador xeral alemán, coronel xeral Hans Hartwig von Beseler, exercía o poder de facto.
Segunda República Polaca
[editar | editar a fonte]- Véxase tamén: Segunda República Polaca.
Coa firma do armisticio de Compiègne, o gobernador von Beseler cedeu o poder ao xeneral polaco Józef Piłsudski o 11 de novembro de 1918.[9] Esta transferencia de poder significou o restablecemento dun estado polaco realmente independente tras 123 anos de ocupación estranxeira (1795-1918). Logo da sublevación polaca en territorios de Alemaña (1918–1919), Polonia gañou máis terreo. No Tratado de Versalles, recoñeceuse internacionalmente a independencia polaca, e a súa fronteira occidental foi definida, sendo a creación dun corredor polaco unha das innovacións máis polémicas. Aínda que Polonia estivo en paz con Alemaña, a súa integridade territorial estaba lonxe de ser segura.
En efecto, algunhas rexións poboadas por ucrainanos dentro de Austria-Hungría[10] declararon as súas intencións de independizarse baixo o nome da República Nacional de Ucraína Occidental, en outubro de 1918. Tales rexións incluían a Galitzia, a Rutenia transcarpática e a Bucovina. A República Popular de Ucraína negociara secretamente eses territorios cos austro-húngaros desde febreiro do mesmo ano, aínda que finalmente non o conseguiu.[11] A maioría polaca en Lviv,[12] capital do novo estado, non desexaba formar parte dunha Ucraína occidental, e iniciaron un levantamento anti-ucraíno. Este levantamento recibiu axiña o apoio polaco, o que motivou que as dúas repúblicas ucraínas se unisen en xaneiro de 1919 (véxase guerra polaco-ucraína).[13] Esta unión foi simbólica,[13] xa que non significou ningunha melloría para a situación militar dos ucraínos da Galitzia. Cara a xullo de 1919, os exércitos ucraínos foron derrotados e os territorios de Ucraína occidental foron asimilados por Polonia. Tal anexión non sería recoñecida pola Sociedade de Nacións ata marzo de 1923.[13]
A República Popular Ucraína recoñeceu as ganancias polacas no oeste,[13] a cambio de recibir apoio na Ofensiva de Kíiv,[14][15] cuxo obxectivo era asegurar a creación dun estado ucraíno con fronteiras sólidas ante os bolxeviques. O inicio da guerra polaco-soviética non deu os resultados esperados: unha contraofensiva soviética devolveu aos polacos ás súas fronteiras e aínda máis aló. A inicios de agosto de 1920, unidades do Exército Vermello, comandadas polo comandante Mikhail Tukhachevsky, achegáronse a Varsovia, no que se consideraba o último paso da subxugación de Polonia.[16] O resultado da batalla de Varsovia deu un envorco sorprendente o 16 de agosto, cando tropas de reserva ao mando do xeneral Józef Piłsudski contraatacaron, expulsando os soviéticos de Polonia. Unha segunda derrota importante na batalla do Río Niemen, motivou aos bolxeviques para propoñer un tratado de paz.[17] Polonia, exhausta,[17] aceptou definir unha nova fronteira logo dunha serie de curtas negociacións. A nova fronteira foi plasmada na Paz de Riga. Durante a guerra, os territorios destinados para o estado ucraíno foron dados a Polonia e á recentemente establecida Ucraína soviética.[15][17]
Polonia tamén loitou en dúas guerras curtas contra Checoslovaquia e Lituania, en 1919 e 1920 respectivamente, logrando un arranxo fronteirizo na primeira e anexionando a capital lituana Vilnius e o 20% do territorio na última. Con Lituania mantívose en estado de guerra ata o inicio da segunda guerra mundial, cando miles de militares polacos pediron asilo en Lituania, escapando do exército nazi.
Aínda que a política polaca durante o período de entreguerras estipulaba que a alianza militar con Francia obtida nos Tratados de Locarno era a mellor garantía contra Alemaña e a Unión Soviética, isto non impediu que Polonia asinase pactos de non-agresión cos soviéticos en 1932. Aínda que os bolxeviques ameazaron con romper o pacto se Polonia ocupaba territorios checoslovacos durante a Crise dos Sudetes; estas ameazas non se cumpriron, e Polonia anexionouse Zaolzie. Este pacto foi reafirmado en 1938.
Polonia tamén asinou un pacto de non-agresión coa Alemaña nazi en 1934. Logo de que os polacos se negasen a permitir que a Cidade Libre de Danzig fose devolta a Alemaña, Hitler anulou o pacto en abril de 1939.[18]
Segunda guerra mundial
[editar | editar a fonte]- Artigos principais: Invasión de Polonia, Invasión soviética de Polonia, Ocupación de Polonia (1939-1945) e Alzamento de Varsovia.
O 1 de setembro de 1939, Alemaña invadiu Polonia. Dous días despois, o Reino Unido e Francia declararon a guerra ao agresor, o que deu inicio á segunda guerra mundial. O 17 de setembro, comezou a invasión soviética de Polonia. O exército alemán e o soviético non se atacaron entre si e dividíronse Polonia, como acordaran nunha cláusula secreta asinada no pacto de non agresión Ribbentrop-Molotov.
Os nazis executaron unha guerra lóstrego moi efectiva, avanzando moi axiña. Na conquista de Polonia, lanzaron bombardeos e ataques que devastaron a nación. Ante a resistencia, os alemáns endureceron as súas ofensivas sobre as cidades, que destruíron en parte e mataron miles de persoas. A comezos de outubro de 1939, Polonia rendeuse.
Na Polonia ocupada, encerraron os xudeus dentro das cidades de Varsovia e Lodz. Neses guetos, o amontoamento, a fame e as enfermidades cobráronse miles de vidas. De entre eles seleccionábase as persoas para enviar por ferrocarril aos campos de exterminio, onde enviaban a poboación xudía local e doutros países ocupados, ademais de xitanos e disidentes de Alemaña.
O 19 de abril de 1943, ao mando de Mordecai Anilewicz, no gueto de Varsovia levantaronse en armas contra os nazis, que foi esmagado o 6 de maio. Case a totalidade da poboación xudía polaca foi exterminada.
En agosto de 1944, comezou o alzamento de Varsovia, planificado polo Armia Krajowa ou Exército Territorial, que representaba o goberno constitucional no exilio. Formaba parte da Operación Tempestade, para liberar Polonia antes de que o fixese a Unión Soviética. As tropas polacas sostiveron 63 días o asedio alemán, pero ante a falta de apoio aliado, foron superadas polas moito mellor equipadas tropas alemás. O final da contenda saldouse con 250.000 civís de Varsovia mortos, a maioría executados, e máis do 85% dos edificios da cidade destruídos.
Alemaña administrou o núcleo dos territorios polacos baixo o seu control baixo a forma do Goberno Xeral, sendo anexadas a Alemaña as rexións máis occidentais. As forzas da Alemaña nazi foron forzadas a retirarse polo Exército Vermello e voluntarios polacos, creándose na posguerra a República Popular de Polonia, Estado socialista satélite da Unión Soviética. As súas fronteiras, establecidas na Conferencia de Potsdam, sufriron un cambio drástico, xa que a «Liña Curzon A», establecida no oriente, desposuíu Polonia de territorios que recuperou no oeste baixo a «Liña Oder-Neisse», a expensas de Alemaña.
A segunda guerra mundial causou en Polonia un trauma abafador. As súas cidades foron destruídas e o 20% da poboación foi asasinada polos alemáns ou morta polos ataques. Gran parte da identidade da nación foi ultraxada e o 80% dos edificios importantes reducidos a entullos. A reconstrución do país iniciouse durante a Guerra fría, ata alcanzarse na década de 1980.
República Popular de Polonia
[editar | editar a fonte]- Véxase tamén: República Popular de Polonia.
Ao final da segunda guerra mundial, a URSS quedou co territorio de Polonia ata a liña Curzon e os territorios da cidade alemá de Königsberg; en compensación, acordouse no acordo de Potsdam que a fronteira oeste de Alemaña se desprazase a liña Oder-Neisse, perdendo así Alemaña o 25 % do seu territorio, co que finalmente Polonia só perdeu o 20 % da súa superficie restando o que lle quitou a URSS do que gañou de Alemaña.
Isto xerou a saída forzosa de varios millóns de polacos das súas terras, e de catorce millóns de alemáns das súas, de entre os cales medio millón de alemáns morreu durante a expulsión. De entre os que optaron por quedar, exerceuse sobre eles unha política de represión, levando a cabo leis por exemplo que prohibían falar alemán, recibindo multas por iso, debido a estas políticas, a maior parte dos que decidiran quedar víronse obrigados a emigrar a Alemaña.
Terceira República Polaca
[editar | editar a fonte]A fins dos anos 1980 un movemento de oposición ao goberno, encabezado polo sindicato obreiro Solidarność logrou poñer en xaque o réxime comunista, apoiado polas potencias occidentais e a Igrexa católica, que logrou influír no proceso, a través dos seus líderes, para afianzar a restauración das liberdades democráticas, así como o capitalismo e o libre mercado como bases do sistema económico (xa iniciada a través de reformas liberalizadoras pola anterior administración) baixo un réxime multipartidista electoral parlamentario- Isto deu lugar ao moderno Estado polaco, que cambiou o seu nome oficial para República de Polonia.[19] Polonia ingresou na Unión Europea en 2004.
- Véxase tamén: Gran Ducado de Varsovia, Corredor polaco, Casubia, Masuria e Solidarność.
Xeografía
[editar | editar a fonte]
- Artigo principal: Xeografía de Polonia.
O territorio de Polonia esténdese a través de varias rexións xeográficas, entre as latitudes 49° e 55° N e as lonxitudes 14° e 25° E. Ao noroeste atópase a costa do mar Báltico, que se estende desde a baía de Pomerania ao golfo de Gdansk. Esta costa está marcada por varias albufeiras, lagos costeiros (antigas baías que foron illadas do mar), e dunas. A liña de costa, en gran parte recta, interrómpese pola lagoa de Szczecin, a baía de Puck, e a lagoa do Vístula. O centro e boa parte do norte esténdense dentro da chaira nordeuropea.
Sobresaíndo por encima destas terras baixas, é unha rexión xeográfica que comprende os catro distritos montañosos de morena e lagos de morena represados formados durante e despois da idade de xeo do Plistoceno. Estes distritos son o lago de Pomerania, o Gran polaco, o Casubia e o Distrito dos lagos de Masuria. O Distrito dos lagos de Masuria é a maior dos catro e cobre gran parte do nordés de Polonia. Os distritos do lago forman parte da cordilleira do Báltico, unha serie de cintas de morena ao longo da beira sur do mar Báltico.
Ao sur das terras baixas do norte de Europa atópanse as rexións de Silesia e Mazovia, que se caracteriza por vales e ríos. Máis ao sur atópase a rexión da montaña de Polonia, incluíndo a rexión dos Sudetes, a meseta de Cracovia-Czestochowa, a serra de Santa Cruz, e os montes Cárpatos, incluíndo as montañas de Besquides. A parte máis alta dos Cárpatos son os montes Tatras, ao longo da fronteira sur de Polonia.
|
Mar Báltico |  Rusia
|
 Lituania
|
|
 Alemaña
|
|
 Belarús
| ||
 Polonia 
| ||||
| ||||
 República Checa
|
 Eslovaquia
|
 Ucraína
|
Xeoloxía
[editar | editar a fonte]
A estrutura xeolóxica de Polonia foi formada pola colisión continental de Europa e África nos últimos 60 millóns de anos, polas glaciacións cuarterianas do norte de Europa. Ambos os procesos conformarón a rexión dos Sudetes e os montes Cárpatos. A paisaxe morena do norte de Polonia contén chans compostos principalmente por area ou loam,[20] mentres que os vales dos ríos do sur a miúdo conteñen loess.[21] A meseta de Cracovia- Czestochowa, os montes Pieninos e os montes Tatras occidentais consisten en pedra calcaria, mentres que o Alto Tatra, as montañas Besquides e as montañas dos Xigantes compóñense principalmente de granito e basalto. A meseta de Cracovia-Czestochowa é unha das máis antigas cadeas montañosas da terra.
Polonia conta con 70 montañas de máis de 2000 m de altitude, todas nos montes Tatras. O Tatra polaco, que consiste nos Altos Tatras e os Tatras Occidentais, é o grupo da montaña máis alta de Polonia e de toda a cordilleira dos Cárpatos. Nos Altos Tatras atópase o punto máis alto de Polonia, o noroeste do pico Rysy, de 2499 m. Aos seus pés atópase o lago Negro, ao pé do monte Rysy e Morskie Oko (Ollo Mariño).
O segundo grupo de montañas máis alto do país son as montañas Besquides, cuxo pico máis alto é o Babia Góra, a 1725 m. Os seguintes grupos de montañas máis altas atópanse nas montañas dos Xigantes, nos Sudetes, cuxo punto máis alto é o Sněžka, a 1602 m; e as montañas de Králický Sněžník, cuxo punto máis alto é Snieznik, a 1425 m.
Outros cumios notables inclúen as montañas da Mesa, que se destacan polas súas interesantes formacións rochosas, as montañas Bieszczady no extremo sueste do país e nas que se atopa o pico máis alto de Polonia o Tarnica de 1346 metros, as montañas Gorce no parque nacional Gorce, cuxo punto máis alto é o Turbacz de 1310 metros, as montañas Pieninos no Parque Nacional dos Pieninos, cuxo punto máis alto é o Vysoké Skalky de 1050 metros e as montañas Świętokrzyskie no parque nacional Świętokrzyski, que teñen dous picos igualmente altos: o Łysica de 612 metros e o Łysa Góra en 593 metros. Por outra banda, o punto máis baixo en Polonia —a 2 metros baixo o nivel do mar— sitúase na vila de Raczki Elbląskie, preto da cidade Elbląg, no delta do río Vístula.
O único deserto situado en Polonia esténdese sobre a Conca de Dąbrowa (situada preto da cidade de Dąbrowa Górnicza). Chámase o deserto de Błędów, situado no Voivodato de Silesia no sur de Polonia. Ten unha superficie total de 32 quilómetros cadrados. É un do únicos cinco desertos naturais en Europa. Tamén é o deserto máis caloroso desas latitudes. O deserto de Błędów xurdiu hai miles de anos por un glaciar que se derreteu. A estrutura xeolóxica específica foi de grande importancia. O espesor medio da capa de area é duns 40 metros, cun máximo de 70 metros.
A actividade do mar Báltico no parque nacional de Słowiński creou dunas de area, que co transcurso do tempo separaron a baía do mar creando dous lagos. Ao levaren as ondas e o vento a area para as dunas, estas móvense lentamente a unha velocidade de 3 a 10 metros por ano. Algunhas dunas son bastante altas (ata 30 metros). O pico máis alto do parque (Rowokol de 115 metros) é tamén un excelente punto. As áreas ao redor das cidades de Szczecin, Świnoujście e Gdańsk e Elbląg foron formadas polos ríos Oder e Vístula.
Clima
[editar | editar a fonte].jpg)
O clima é maiormente temperado en todo o país. O clima é oceánico no norte e oeste, e gradualmente vólvese máis cálido e continental cara ao sur e o leste. Os veráns son xeralmente cálidos, con temperaturas medias entre 18 e 30 °C en función dunha rexión. Os invernos son fríos, con temperaturas media de 3 °C no noroeste e -6 °C no nordés. As precipitacións son frecuentes durante todo o ano, aínda que, sobre todo no leste; no inverno é máis seco que no verán.
A rexión máis cálida en Polonia é a da Baixa Silesia situado no suroeste de Polonia, onde as temperaturas no verán media entre 24 e 32 °C, pero pode chegar de 34 a 39 °C nalgúns días de xullo e agosto. As cidades máis cálidas de Polonia son Tarnów e Cracovia, ambas as situadas no Voivodato da Pequena Polonia. As temperaturas medias en Cracovia son 20 °C no verán e 0 °C no inverno. Tarnów ten o verán máis longo de toda Polonia, de 115 días, a partir de mediados de maio a mediados de setembro. A rexión máis fría de Polonia atópase no nordés no Voivodato de Podlaquia, preto da fronteira con Belarús e Lituania. A cidade máis fría é Suwałki. O clima vese afectado polas frontes frías que veñen de Escandinavia e Siberia. A temperatura media no inverno en Podlaquia oscila -4 °C -15 °C.
Hidrografía
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Lista de ríos de Polonia.
Os ríos máis longos son o Vístula, con 1047 quilómetros de longo; o Oder con 854 quilómetros de longo e que forma parte da fronteira occidental de Polonia; o seu afluente, o Varta con 808 quilómetros de longo; e o Bug Occidental, un afluente do Vístula, de 772 quilómetros de longo. O Vístula e o Oder desembocan no mar Báltico, do mesmo xeito que numerosos ríos menores en Pomerania.[22]
Os ríos Łyna e Angrapa flúen a través do río Pregolya ata o mar Báltico, mentres que o Czarna Hańcza desemboca no mar Báltico a través do río Niemen. Aínda que a gran maioría dos ríos de Polonia desembocan no mar Báltico, as montañas Beskidy de Polonia son a orixe dalgúns dos afluentes superiores do río Orava, que flúen a través do Váh e o Danubio ao mar Negro. As montañas Beskidy orientais son tamén a fonte dalgúns arroios que desembocan a través do Dnister ata o mar Negro.
Os ríos de Polonia utilizáronse desde tempos remotos para a navegación. Os viquingos, por exemplo, viaxaron polo Vístula e o Oder nos seus drakkar. Na Idade Media e nos tempos modernos, cando a Mancomunidade de Polonia-Lituania era o celeiro de Europa;[23] os envíos de gran e outros produtos agrícolas, trasladábanse polo Vístula cara a Gdańsk e de alí a outras partes de Europa onde adquiriron grande importancia.[23]
Con case dez mil corpos de auga pechados que cobren máis de 1 hectárea (2.47 acres) cada un, Polonia ten unha das cifras máis altas de lagos do mundo. En Europa, só Finlandia ten unha maior densidade de lagos.[24] Os lagos máis grandes, cobren máis de 100 quilómetros cadrados. Son o lago Śniardwy e lago Mamry en Masuria, e o lago Łebsko e o lago Drawsko en Pomerania.
Ademais dos distritos do norte (en Masuria, Pomerania, Kashubia, Lubusz, e Gran Polonia), tamén hai un gran número de lagos de montaña nos montes Tatras, dos cales o Morskie Oko é o maior. O lago coa maior profundidade, de máis de 100 metros, é o lago Hańcza, ao leste de Masuria no Voivodato de Podlaquia.
Entre os primeiros lagos cuxas costas foron poboadas, foron as da Gran Polonia. Os palafitos de Biskupin foron ocupados por máis dun milleiro de habitantes, e foron fundados antes do século VII a. C. pola xente da cultura lusaciana.
Os lagos sempre desempeñaron un papel importante na historia de Polonia e seguen sendo de grande importancia para a sociedade polaca moderna. Os antepasados dos polacos de hoxe, os polanos, construíron as súas primeiras fortalezas nas illas destes lagos. O lendario príncipe Popiel gobernou en Kruszwica desde unha torre erixida no lago Gopłou. O primeiro gobernante historicamente documentado de Polonia, o duque Miecislao I, tiña o seu palacio nunha illa no río Varta en Poznan. Hoxe en día os lagos polacos proporcionan un lugar para a práctica de deportes acuáticos como a navegación de recreo ou deportiva e o windsurf.
A costa báltica de Polonia é de aproximadamente 528 quilómetros de longo e esténdese desde Świnoujście nas illas de Usedom e Wolin no oeste de Krynica Morska na Barra do Vístula ao leste. Na súa maior parte, Polonia ten unha costa suave, conformada polo movemento continuo da area polas correntes e ventos. Esta continua erosión e deposición formou cantís, dunas e barras, moitas das cales acabaron creando lagoas, como o lago Łebsko no Parque nacional de Słowińesquí.
Antes do final da segunda guerra mundial e a posterior modificación das fronteiras nacionais, Polonia tiña só unha pequena liña de costa; esta atopábase ao final do Corredor polaco, o territorio polaco recoñecido internacionalmente, que daba o acceso do país ao mar. Despois da segunda guerra mundial, o novo trazado das fronteiras de Polonia e o consecuente 'cambio' das fronteiras do país resultaron nunha considerable incremento da lonxitude costeira. Debido a importancia deste evento, e a importancia da mesma para o futuro de Polonia como nación industrializada, coñécese como ás Vodas de Polonia co Mar de 1945.
As barras litorais máis grandes son as da Península de Hel e a Barra do Vístula. A illa máis grande de Polonia é a illa de Wolin. Os maiores portos mariños son os de Szczecin, Świnoujście, Gdańsk, Gdynia, Police e Kołobrzeg. Os principais centros turísticos costeiros son Świnoujście, Kołobrzeg, Sopot, Władysławowo e a península de Hel.
Usos do chan
[editar | editar a fonte]
Polonia é o cuarto país máis boscoso de Europa. Os bosques cobren aproximadamente o 30,5% da superficie terrestre de Polonia sobre a base de normas internacionais, e a súa porcentaxe global segue aumentando. Os bosques de Polonia son administrados polo programa nacional de reforestación (KPZL), co obxectivo dun aumento da cuberta forestal para así alcanzar o 33% no ano 2050. A riqueza dos bosques de Polonia é máis de dúas veces superior á media europea (con Alemaña e Francia na parte superior), que contén 2.304 millóns de metros cúbicos de árbores. O complexo forestal máis grande de Polonia é a área salvaxe da Baixa Silesia.
Máis de 1% do territorio de Polonia, 3.145 quilómetros cadrados, está protexido dentro de 23 parques nacionais. Outros tres parques nacionais proxéctanse para Masuria, a meseta de Cracovia-Czestochowa, e as montañas Beskidy. Ademais, as zonas húmidas ao longo de lagos e ríos no centro de Polonia están legalmente protexidas, como son as zonas costeiras no norte. Hai máis de 120 áreas designadas como parques naturais, xunto con numerosas reservas naturais e outras áreas protexidas (por exemplo, a Rede Natura 2000).
Hoxe en día Polonia é un país con perspectivas agrícolas favorables, e máis de dous millóns de granxas privadas. É o principal produtor europeo de patacas e centeo (o segundo maior no mundo para o ano 1989), o maior produtor do mundo de triticale, e un dos produtores máis importantes da cebada, avea, remolacha, cogombro, liño e froitas. É o cuarto maior provedor da Unión Europea de carne de porco, despois de Alemaña, España e Francia. Por outra banda, o goberno segue debatendo unha nova reforma agraria e a procura da opción da poxa de grandes extensións de terras agrícolas de propiedade estatal.
Biodiversidade
[editar | editar a fonte]
Fitoxeográficamente, Polonia pertence á provincia de Europa central, da Rexión Circumboreal dentro do reino boreal. Segundo o Fondo Mundial para a Natureza, o territorio de Polonia pertence a tres ecorrexións paleárticas de bosque continental, de folla ancha, tépedo e bosque mixto, que abarca a Europa central e do norte, así como a dos Cárpatos.
Moitos animais que se extinguiron noutras partes de Europa aínda sobreviven en Polonia, como o bisonte europeo no antigo bosque de Białowieża e Podlaquia. Outros destas especies inclúen o oso pardo no bosque de Białowieża, nos montes Tatra e nas montañas Beskidy, o lobo gris e o lince eurasiático en varios bosques, o alce no norte do país, e o castor en Masuria, Pomerania, e Podlaquia.
Nos bosques, tamén se atopan animais de caza, como o cervo, o corzo e o xabaril. No leste de Polonia hai unha serie de bosques antigos, como o de Białowieża. Tamén hai grandes zonas boscosas nas montañas de Masuria, Pomerania, Lebus e Baixa Silesia.
Polonia acolle a zona de anidamento máis importante para unha variedade de aves migratorias europeas. De todas as aves migratorias que chegan a Europa no verán, unha cuarta parte da poboación mundial da cegoñas brancas (40.000 parellas reprodutoras) aniñan en Polonia, especialmente nos distritos do lago e as zonas húmidas ao longo do Biebrza, o Narew e o Warta, que forman parte das reservas naturais ou parques nacionais.
Economía
[editar | editar a fonte]Véxase: Economía de Polonia.
Goberno
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Política de Polonia.
Polonia é unha democracia, cun presidente como xefe de estado, cuxa constitución data de 1997. A estrutura do goberno céntrase no gabinete de ministros encabezado polo primeiro ministro. O presidente nomea o Consello de ministros segundo as propostas do primeiro ministro, representante da coalición maioritaria do Sejm. O presidente elíxese por voto popular cada cinco anos. O actual presidente é Andrzej Duda e o primeiro ministro é Donald Tusk.
Os votantes polacos elixen un Parlamento bicameral que consta dunha cámara baixa de 460 (Sejm) e unha cámara alta de 100 membros (Senat). O Sejm elíxese baixo unha representación proporcional segundo o método D'Hondt, método semellante ao empregado en moitos sistemas políticos parlamentarios. O Senat, porén, elíxese baixo un raro método de escrutinio maioritario plurinominal onde os candidatos con maior apoio son elixidos por cada circunscrición.
Coa excepción dos partidos que representan as minorías étnicas, só os candidatos dos partidos políticos cun 5% do voto nacional poden obter representación no Sejm. Nas sesións conxuntas, os membros do Sejm e do Senat forman a Asemblea Nacional (Zgromadzenie Narodowe). A Asemblea Nacional reúnese en tres ocasións: cando o novo presidente xura o cargo; cando se presenta unha imputación ao presidente no Tribunal do Estado (Trybunał Stanu); e cando se declara a incapacidade do presidente para exercer os seus deberes por motivos de saúde. Até o de agora tan só se produciu o primeiro caso.
O poder xudicial xoga un papel importante na toma de decisións. As súas maiores institucións inclúen a Corte Suprema (Sąd Najwyższy); a Corte Suprema administrativa (Naczelny Sąd Administracyjny); o Tribunal Constitucional (Trybunał Konstytucyjny); e o Tribunal Estatal (Trybunał Stanu). Coa aprobación do Senat, o Sejm nomea ao valedor do pobo ou inspector para a protección dos dereitos civís (Rzecznik Praw Obywatelskich) por un período de cinco anos. O valedor do pobo ten o deber de garantir a observación e implementación dos dereitos e liberdades dos cidadáns polacos e residentes, da Lei e dos principios da vida comunitaria e a xustiza social.
Divisións administrativas
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Divisións administrativas de Polonia.
Os actuais voivodatos ou voivodías (provincias) están baseados principalmente nas rexións históricas do país, mentres que aqueles que se formaron nas dúas décadas anteriores a 1998 creáronse e nomeáronse a partir de cidades. Os voivodatos creados teñen unha superficie que vai dende os 10.000 km² até os 35.000 km². A autoridade administrativa a nivel do voivodato compártese entre o voivoda (governor elixido polo goberno), unha asemblea rexional electa (sejmik) e un executivo elixido pola asemblea.
Os voivodatos subdivídense en powiats (condados ou comarcas), e estes en gminas (concellos). As cidades principais adoitan ter o status de gmina e powiat á vez. Actualmente Polonia divídese en 16 voivodeships, 379 powiats (incluíndo 65 cidades co status de powiat), e 2.478 gminas.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Cultura
[editar | editar a fonte]
A lingua oficial da República de Polonia é o polaco. Existen minorías que falan linguas oficiais nos países veciños: ucraínos, belarusos, lituanos, checos, eslovacos e alemáns. Cómpre destacar unha lingua eslava autóctona e minorizada, o caxubio. En 2005, aprobouse a Lei de Minorías Étnicas e Linguas Rexionais que recoñece a certos concellos con minorías lingüísticas significativas o dereito a establecer unha segunda lingua auxiliar que se pode utilizar xunto co polaco en contextos oficiais. Ata 2008 son 20 os concellos que estableceron esa segunda lingua: 16 o alemán, 2 caxubio, 1 lituano e 1 belaruso.
Galería de imaxes
[editar | editar a fonte]
.jpg)
.jpg)
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para polaco.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny, dane za rok 2018, stan na 01.01.2018
- ↑ Bankier.pl, Powierzchnia Polski wzrosła o 1643 ha
- ↑ 4,0 4,1 4,2 NationMaster.com 2003-2007, Poland, Facts and figures
- ↑ Unha regesta é un rexistro ou catálogo (do latín tardío regesta, -orum) que contén o resumo do contido dun ou máis documentos.
- ↑ O primeiro nome oficial de Polonia segundo a regesta de Dagome iudex.
- ↑ Szlachta (AFI /ˈʃlaxta/) era o nome coloquial co que se coñecia a nobreza no Reino de Polonia e o Gran Ducado de Lituania
- ↑ ” ""Pereyaslav Agreement". Encyclopædia Britannica (en inglés). 2006. Consultado o 9 de abril do 2020.
- ↑ Who's Who: Hans von Beseler. First World War. Consultado el 26/01/2008.
- ↑ Ukrainian-Polish War in Galicia, 1918–19. Encyclopedia of Ukraine. Consultado el 10 de abril do 2020.
- ↑ Peace Treaty of Brest-Litovsk. Encyclopedia of Ukraine. Consultado el 10 de abril do 2020.
- ↑ November Uprising in Lviv, 1918. Encyclopedia of Ukraine. Consultado el 10 de abril do 2020.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Western Ukrainian National Republic. Encyclopedia of Ukraine. Consultado o 10 de abril do 2020.
- ↑ Treaty of Warsaw (Poland-Ukraine 1920). Encyclopædia Britannica. Consultado o 11 de abril do 2020.
- ↑ 15,0 15,1 Ukraine in the interwar period. Encyclopædia Britannica. Consultado o 28/01/2008.
- ↑ Polish wartime memories, soldiers day and the feast of assumption. BBC.co.uk. Consultado o 11 de abril do 2020.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 The rebirth of Poland Arquivado 15 de maio de 2013 en Wayback Machine.. University of Kansas, notas de la profesora Anna M. Cienciala, 2004. Consultado o 11 deabril do 2020.
- ↑ Extract from Herr Hitler's Speech to the Reichstag on April 28, 1939 Arquivado 20 de agosto de 2016 en Wayback Machine.. The Avalon Project at Yale Law School. Consultado el 29/01/2008.
- ↑ "El Parlamento polaco aprueba el cambio del sistema político y económico". El País. 31 de decembro de 1989.
- ↑ O loam é unha rocha sedimentaria detrítica incoherente, de grans soltos, con proporción equilibrada de partículas de area, limo e arxila..
- ↑ O loess (do alemá de Suíza lösch, en alemán común: Löss) son depósitos sedimentarios limo sos de orixe eólico.
- ↑ John Misachi. "Longest Rivers In Poland". WorldAtlas (en inglés). Consultado o 3 de marzo do 2020.
- ↑ 23,0 23,1 Timothy Snyder (2003). Yale University Press, ed. The Reconstruction of Nations: Poland, Ukraine, Lithuania, Belarus, 1569–1999 (en inglés). p. 111. ISBN 978-0-300-12841-3. Consultado o 4 de maio do 2020.
A mancomunidade converteuse no celeiro de Europa occidental, escribiu Timothy Snyder, grazas ás fértiles rexións do sueste de Podolia e o leste de Galicia.
- ↑ Christine Zuchora-Walske (2013). "The Lakes Region". En ABDO Publishing. Poland (en inglés). p. 28. ISBN 978-1-61480-877-0.
Polonia é o fogar de 9.300 lagos. Finlandia é a única nación europea cunha maior densidade de lagos que Polonia.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Commons ten máis contidos multimedia sobre: Polonia |
Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Polonia Arquivado 29 de outubro de 2008 en Wayback Machine.
- Pórtico da administración polaca
 | ||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
 | ||
| Estados soberanos |
|  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Áreas especiais de soberanía interna |
| ||||||
.svg){kind=small}
| Control de autoridades |
|
|---|
