O Irixo
Localización | |||||
---|---|---|---|---|---|
| |||||
Estado | España | ||||
Comunidade autónoma | Galicia | ||||
Provincia | provincia de Ourense | ||||
Capital | O Irixo | ||||
Poboación | |||||
Poboación | 1.391 (2023) (11,5 hab./km²) | ||||
Xeografía | |||||
Parte de | |||||
Superficie | 121 km² | ||||
Altitude | 546 m | ||||
Comparte fronteira con | |||||
Organización política | |||||
• Alcaldesa | Susana Iglesias Nogueira (2023–) | ||||
Eleccións municipais no Irixo | |||||
Identificador descritivo | |||||
Código postal | 32... | ||||
Fuso horario | |||||
Código INE | 32035 | ||||
O Irixo é un concello da provincia de Ourense, pertencente á comarca do Carballiño. Segundo o padrón municipal, en 2015 tiña 1.600 habitantes (2.092 en 2003).
Xeografía
[editar | editar a fonte]O concello, de 120 km² de superficie, abrangue 12 parroquias, e sitúase ao noroeste da provincia de Ourense. Limita ao norte cos municipios pontevedreses de Lalín e Dozón, ao sur cos de Boborás e O Carballiño, ao leste co de Piñor e ao oeste cos de Forcarei (Pontevedra), Beariz e Boborás.
Está situado ao pé da serra do Testeiro. Os solos son de granitos e xistos do precámbrico, nos que a forte erosión provocou morfoloxía aplanada. Destaca o monte do Paraño (800 m). Os bosques, matos e pastos ocupan máis do 80 % da superficie municipal. A presenza de carballos e castiñeiros nas valgadas minguou pola reforestación de piñeiros e eucaliptos, se ben os incendios forestais fixeron desaparecer moitas das plantacións, deixando en ocasións a rocha á vista. Nas zonas húmidas e fluviais hai numerosos ameneiros, e nos lugares próximos ao tendido ferroviario hai acacias e mimosas, usadas para fixar os desmontes ocasionados pola construción das vías. Existen tamén numerosas praderías naturais de secaño, e zonas de matagueira nas que destacan o toxo, a uz e a xesta. Os solos son bastante pobres e ácidos, sendo necesarios os fertilizantes e correctores para a agricultura.
Hidrografía
[editar | editar a fonte]No concello hai tres ríos principais: Viñao, Pedriña e Lobagueira. Este último, xunto co seu afluente Redondo, escavaron pequenos vales profundos ao discorrer por terreos abundantes en lousa, mentres que os dous primeiros discorren por solos de granito e formaron os amplos vales de Cusanca e Loureiro.
O río Viñao, citado como Miñao no Catastro de Ensenada, nace na parroquia de San Cosmede de Cusanca, nas altas fontes do Conde, e atravesa o val de Cusanca. No lugar das Campinas recibe as augas de varios regatos procedentes da Cruz da Grade. Recibe os nomes de río Bulgallo en Zacarade e da Ponte de Xoán Loro en Carballal. Desemboca no río Avia.
O río Pedriña ou das Fontes nace nas fontes dos lugares de Amieiros, Lousado e Valduíde, todos da parroquia de Loureiro, na aba sur dos montes da Madanela. Desemboca no río Arenteiro logo de atravesar as parroquias de Cangues e Corneda. No seu curso hai numerosos muíños.
O río Lobagueira é afluente do Viñao, e nace no monte Testeiro, xunto cos seus afluentes o Redondo e o Froufe. Cruzan as parroquias de Espiñeira, Froufe e Parada de Labiote.
Historicamente houbo rateos das augas para o regadío, conservándose documentación da repartición das augas da parroquia de Loureiro de 1854.
Demografía
[editar | editar a fonte]A poboación do concello está diseminada en pequenas comunidades rurais, abranguendo 108 aldeas, xeralmente nas zonas máis baixas e a carón dos ríos e das principais vías de comunicación. O Irixo é un dos concellos máis avellentados de Galicia:
Censo total | 1.600 (2015) |
---|---|
Menores de 15 anos | 74 (4.62 %) |
Entre 15 e 64 anos | 732 (45.75 %) |
Maiores de 65 anos | 794 (49.62 %) |
Evolución da poboación do Irixo Fontes: INE e IGE. | ||||||||||||||||||
1900 | 1930 | 1950 | 1981 | 2004 | 2009 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 |
6.787 | 6.685 | 6.357 | 4.350 | 2.033 | ||||||||||||||
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.) |
Acadou a súa maior poboación en 1927 con 6.826 habitantes, manténdose aproximadamente esa cifra até as décadas de 1960-70. A partir de entón houbo un forte descenso de poboación, común ao resto de municipios rurais da comarca, por mor da emigración. Entre 1900 e 1960 esta dirixiuse principalmente cara a América, tanto do sur (a Arxentina, o Brasil, Venezuela e o Uruguai) como en menor medida ao norte (México e os Estados Unidos). Entre 1960 e 1980 a emigración pasou a ser cara países de Europa, principalmente Francia, Alemaña e Suíza. Existiu tamén emigración interior cara ás cidades de Ourense e Vigo, e dentro de España ao País Vasco, Cataluña e Madrid.
Cultura
[editar | editar a fonte]Patrimonio
[editar | editar a fonte]A casa do concello tivo a súa sede primeiro nos lugares de Ponte lrixo e As Campinas, os dous na parroquia de Campo. O edificio actual foi construído en 1937 e remodelado en 1996.
Símbolos
[editar | editar a fonte]O escudo municipal está partido e surmontado por coroa. No campo esquerdo, leva unha arracada en ouro sobre fondo azul. O campo dereito está partido horizontalmente en dous; no campo superior hai un bidueiro na súa cor, lucindo doce ramas -seis por lado- coas follas respectivas en sinople; no campo inferior hai dous torsos de teixugos enfrontados tocándose coas garras dunha das súas patas dianteiras, en sabre. A coroa é de ouro, lucindo diversos esmaltes en goles e sinopie.
A arracada é un pendente de ouro de 18 quilates atopado en 1905 en Grota, entre os lugares do Cardedo e Menaz (parroquia de Campo), conservado no Museo de Pontevedra. O bidueiro fai alusión á súa madeira, pola importancia da artesanía local de zocos e eixos de carros. As doce ramas e as follas respectivas indican as doce parroquias do territorio. O teixugo é un animal representativo do territorio. A coroa alude á antiga xurisdición exercida en parte do territorio polo Conde de Monterrei.
Sendeirismo
[editar | editar a fonte]O Irixo conta cunha ruta homologada de sendeirismo: o PR-G 189 "Ruta dos castros do Irixo".
É unha ruta sendeirista lineal duns 6 km, entre Irixo de Arriba e Valdesoiro. Discorre polos lugares de Irixo de Arriba, Muíño de Valcobo, Campo da Cruz, Igrexa de Santa Mariña da Cidá, Paredes, Os Casares e Valdesoiro. Unha variante achégase ata o Coto do Castro.
Galería de imaxes
[editar | editar a fonte]- Artigo principal: Galería de imaxes do Irixo.
-
Igrexa de Santa María de Campo.
-
Igrexa de Santo Estevo do Cangues.
Parroquias
[editar | editar a fonte]Lugares do Irixo
[editar | editar a fonte]Para unha lista completa de todos os lugares do concello do Irixo vexa: Lugares do Irixo.
Notas
[editar | editar a fonte]Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: O Irixo |