Jump to content

Aristophanes

E Vicipaedia
Wikidata Aristophanes
Res apud Vicidata repertae:
Aristophanes: imago
Aristophanes: imago
Nativitas: 445 a.C.n.; Athenae antiquae
Obitus: 385 a.C.n.; Athenae antiquae
Patria: Athenae antiquae

Familia

Genitores: Philippus;
Proles: Ararus Comicus

Aristophanes (Graece Ἀριστοφάνης) fuit poëta comicus Atheniensis saeculi quinti a.C.n., natus c. 450, mortuus c. 385. Solus ex veteris comoediae scriptoribus est, cuius aliquot opera integra ad aetatem nostram perveneruntː quocirca velut comoediae pater colitur. Ex iis quas nunc habemus fabulis novem inter comoedias veteres numerantur; duae (scilicet Ecclesiazusae et Plutus) comoediae mediae adnumerantur.

Vita

[recensere | fontem recensere]

Quamquam lemma in Suda et duae Vitae anonymae nobis pervenerunt tam frivolae et fide indignae censentur ut ne annum quidem nativitatis aut mortis cognoverimus. Multo postea enim elucubratae sunt. Fontes reliqui sunt ipsa Aristophanis opera, ut parabasis Vesparum, Equitum, Nubium, Acharnensium... necnon scholia et argumenta ab editoribus antiquis subiuncta. Praeterea ex inscriptione quarti saeculi ineuntis[1] Pandionis tribus prytanis fuisse videtur et Cydathenaeo demo tributus. De Platonis testimonio difficile dictu estː in Apologia Socratis tamquam fontem praecipuum unde philosophi accusatores iniusta crimina hauserunt Aristophanem memorat; econtra in Convivio Socratis familiarem eum facit[2]. Admodum adulescens adhuc erat cum comoedias scribere coepit[3] quae per alios in magnis certaminibus, Lenaeis et Dionysiis, docebantur. Iam ab initio potentis demagogi Cleonis inimicitiam sibi meruit qui eum apud consilium (boulê) accusare voluit quod in Babyloniis anno 426 a.C.n. Dionysiis doctis instituta civitatis peregrinis multis praesentibus irrisisset[4]. An etiam peregrinitatis (ξενίας) crimen ei obiecerit, ut nonnulli tam antiqui quam moderni commentatores[5] voluerunt, dubium est siquidem Aristophanes inscriptionis idem sit atque poeta noster. Calvum fuisse ipse indicavit[6].

Patri Philippus nomen fuit et ipse tres filios genuisse dicebatur e quibus Araros ultimas eius fabulas docuit et postea comoedias scripsit. Alter Philippus ut avus appellabatur, de tertii nomine inter fontes antiquos non constat. Nec plura accepimus.

Opera Aristophanis integra

[recensere | fontem recensere]
Editio princeps Aldina (1498).
Vide etiam Index fabularum Aristophanearum
  • Acharnenses, Ἀχαρνεῖς, 425 a.C.n. Lenaeis producta
  • Equites, Ἱππεῖς, 424 Lenaeis
  • Nubes, Νεφέλαι
  • Vespae, Σφῆκες, 422 Lenaeis
  • Pax, Εἰρήνη, 421 Dionysiis
  • Aves, Ὄρνιθες, 414 Dionysiis
  • Lysistrata, Λυσιστράτη, 411 forsitan Lenaeis
  • Thesmophoriazusae, Θεσμοφοριάζουσαι, 411 forsitan Dionysiis
  • Ranae, Βάτραχοι, 405 Lenaea, iterum 404 vel 403
  • Ecclesiazusae, Ἐκκλησιάζουσαι, inter 393 et 391, in quo verbum longissimum reperitur: Lopado­temakho­selakho­galeo­kranio­leipsano­drim­hypo­trimmato­silphio­karabo­melito­katakekhy­meno­kikhl­epi­kossypho­phatto­perister­alektryon­opto­kephallio­kigklo­peleio­lagōio­siraio­baphē­tragano­pterýgōn
  • Plutus, Πλοῦτος, 388

Tituli fabularum plerumque chori compositionem indicant.

De praecipuis thematibus

[recensere | fontem recensere]

Non tantum Atheniensibus risum movere studebat Aristophanes sed etiam politicis et litterariis[7] controversiis sui temporis interveniebat. Pleraeque comoediae servatae saeviente bello Peloponnesio scriptae sunt et Aristophanes indeficiens pacis propugnator[8] erat (Acharnenses, Pax, Lysistrata )ː rusticanos et agricolas quos amabat et qui bello maxime laborabant in comoedias suas inducere atque cum demagogis[9] ceterisque imperialismi et belli fautoribus pugnantes ostendere solebat. In primis popularium ducem Cleonem ludibriis conviciisque lacessere non desinebat (Equites aut Vespae ubi Philocleon -"Cleonis amicus"-, senex iudex, filio Bdelycleoni, "Cleonis inimico", opponitur) atque cum eo omnes politicos venales et corruptos. Non tantum bellum Cleoni obiciebat sed etiam stipendium pauperibus civibus datum ut iudicare vellent (nam Athenis iudicia e iuratis sorte ductis constabant). Ita e publico vivere adsuescebantur et sycophantae - homines privati qui pro civitate alios cives in ius sponte sua arcessebant atque si vicissent praemia accipiebant quia accusatores publici tum nondum erant- plures et ditiores in dies fiebantː odium sycophantarum paene in omnibus fabulis exprimit[10]. In Vespis Aristophanes hunc litigandi iudicandique furorem populum inficientem vituperabat quem adhuc in Avibus memorabat[11]. Adversus factiones concordiam extollebat et adversus Graecas civitates inter se bellum gerentes societatem omnium contra barbaros.

Non tantum belli miserias et stultitiam denuntiabat sed omnes pacis voluptates cantabat, edendi bibendique voluptatem, stuprandi pedendique voluptatem, saltandi voluptatem... omnes voluptates quibus rustici in praediis fruebantur et quae cum Dionysi dei cultu coniungebantur. Ita Dicaeopolis postquam indutias a Lacedaemoniis sibi impetravit Dionysia rustica celebrare statim incipit[12].

Ranarum cum scholiis manuscriptum anno 1362 exaratum et in Bibliotheca Apostolica Vaticana servatum.

Ut qui veteres Athenienses olim Persas e Graecia expellentes laudare non desinebat[13] Aristophanes omnes novitates tam in litteris quam in educatione aut musica respuebat aut saltem respuere simulabat. Ita sophistas et Socratem tamquam res inutiles docentes atque iuventutis mores corrumpentes reiciebat (Nubes et iam Daetales hodie deperditae). Musicam et dramata Euripidis quoque qui a vetere tragoediae forma aliquantulum aberraverat increpabat. Eius versus parodice imitari solebat et ipsum ter in comoedias ut personam ridiculam induxit (Acharnenses, Thesmophoriazusae, Ranae). In Ranis certamen de poesis tragicae palma in Inferis fit et Dionysos deus Aeschylum eligit quem secum in terras reducat. Secundae Sophocli dantur. Praecipua ratio cur Aeschylum Euripidi anteponat ita redditurː homines qui Marathone pugnaverunt virtute et animo meliores fuerunt quam Euripidis auditores[14]. Ipse Aristophanes comicae arti suae non minus quam tragico generi moralem civium educationem vindicabat[15]. Fortasse non tam Euripidi inimicus erat quam poeta maxime noto impugnando risum facilius moturum arbitrabatur[16]. Item Vespis exeuntibus novum saltandi genus deridebat[17].

Utopias quoque excogitando describendoque gaudebat quo nec demagogi nec sycophantae admittantur[18]. Ita novam civitatem apud aves (Aves) condidit aut genus communismi (Ecclesiazusae) aut mundum ubi omnes hoùines boni et divites fierent (Plutus) spectatoribus proposuit. Non tamen utopista dici potest quia non serio sed ridendi causa omnia ista proponebat.

De comica arte et genere dicendi

[recensere | fontem recensere]

Omnibus risus incitamentis quidem utebatur in gestibus, scaenicis inventionibus, vestibus, personis ceterisque utensilibus; quae omnia aut raptim a scholiastis memorantur aut deperdita sunt. Alia pars Aristophaneorum iocorum evanuitː nam homines coaevis quidem notos (nonnumquam inter spectatores sedebant) sed nobis omnino ignotos irridere solebat. Et cum intelligimus isti ioci modernis frigidi et insulsi videntur ut cum Euripidi matrem holera vendentem non semel obicit[19]. At verborum inventione mire excellebat. Usque ad scatologicos et obscaenissimos iocos in trimetris iambicis descendebat (quod Dionysi festis accomodatum erat) et paulo post ad purissimam aethereamque poësim lyricam surgebat ut in choralibus Avium carminibus. Nova verba ut faber cudebat, exempli gratia illud longissimum in Ecclesiazusis supra memoratum sed et multa alia. Tritas locutiones quoque novabat dum in verbi exspectati locum verbum inexspectatum substituit[20]. Genus dicendi tragicum libenter imitabatur aut veros versus tragicos (in primis Euripideos) textui parodice inserebatː ita dum humilibus rebus magnifica et pomposa verba adhibet risum movebat[21]. Dialectos etiam ad ridendum imitatus est, Megarensium et Boeotiorum in Acharnensibus, Lacedaemoniorum in Lysistrata. Et fictitium Persam Pseuddartaban nomine pseudopersice barbarizare in ecclesia fecit[22]. Tam verborum praestigiis quam sordidissimis iocis ad excrementa spectantibus inclitum Francogallicum scriptorem Franciscum Rabelaesum velut praenuntiasse videtur.

De texto commentariis praedito et posteritati tradito

[recensere | fontem recensere]

Quarto saeculo textum Aristophaneum nonnumquam corruptum aut interpolatum (minus tamen quam tragoediae eiusdem aetatis) sine critica describebatur et inter lectores divulgabatur. Primi Alexandrini eruditi e variis exemplaribus in magna bibliotheca repertis textus traditionem tertio et secundo saeculo a.C.n. emendarunt. Euphorion quidam primus memoratur sed textus quem hodie legimus grammatico Aristophani Byzantio plurimum debet qui editionem criticam et omnibus acceptam posteris tradiditː orthographiam stabilivit, partes lyricas in strophas et versus (côla) divisit, comoedias singulas argumento instruxit[23]. Per Callistratum discipulum scholiis quoque aliquid contulit, in quibus Aristarchi nomen quoque memoratur. Locupletissimus vero commentator (nomen eius circiter septuagies in scholiis legitur) Didymus quidam primo saeculo a.C.n. floruit. Aetate Romana Symmachus paucas e 44 comoediis cum commentariis ad usum scholarum selegit, quae solae supersunt. Quae editio e capitalibus in unciales litteras transcripta ac deinde ex uncialibus in minusculas atque e voluminibus in codicem translata archetypum duorum vetustissimorum exstantium manuscriptorum praebuit hoc est Ravennatis decimi saeculi exeuntis et Veneti undecimi saeculi[24]. Archetypus ipse nono saeculo exaratus creditur, tum cum litterarum humaniorum renascentia Byzantii floruit. Nonnulla fragmenta antiquitus exarata in papyro servantur (III-V saec.), textum manuscriptis iam notis similiorem praebentes.

Post quartum saeculum, quia cum aetate sua nimis coniuncta erant et tum novum comoediarum genus comoedia nova dicta florebat, Aristophanis opera in theatris non iam docebantur. Nec Romani poetae Arisophanem sed Maenandrum Latine verterunt. Aetate Romana opusculum Plutarcho attributum[25] Maenandrum Aristophani praelatum adhuc ostendebat. Sequentibus vero saeculis Aristophanes lectoribus non caruitː ita Christianus scriptor Iohannes Chrysostomus Aristophanis opera dilexisse atque secum circumferre fatebatur. Sic inexspectate satis non Menander sed Aristophanes Medium Aevum evasit. Post Renascentiam temporibus modernis non magni aestimabatur nec imitatores habuit praeter quod Iohannes Racine in Les Plaideurs iudicii scaenam e Vespis sumpsit. Vicesimo rursus saeculo inventionis libertas et ubertas laudabantur et plures comoediae in scaena secundam vitam vixerunt.

Notae

[recensere | fontem recensere]
  1. ↑ IG II2 865.
  2. ↑ Quæstionem cur Plato Aristophanem in Convivium induxerit tentavit Carolus Lenormant, Lutetiae, 1838
  3. ↑ Nubes 530.
  4. ↑ Acharnenses 377-82 et scholium ad locum pertinens.
  5. ↑ Vitae anonymae, scholium ad Vespas 1284. J van Leeuwen, Prolegomena ad Aristophanem, 1908 ubi vitas legere potes. Ita Aristophanes olim Rhodius aut Lindius credebatur Imago sedecimi saeculi cum titulo.. Alii Aegina insula oriundum esse dicebant.
  6. ↑ Equites 550. Pax 767-74.
  7. ↑ Monique Trédé, "Aristophane, critique littéraire" in Actes du 10ème colloque de la Villa Kérylos à Beaulieu-sur-Mer les 1er & 2 octobre 1999, 2000ː 129-139. Joannes Peters, Aristophanis judicium de summis suae aetatis tragicis, Monasterii, Theissing, 1858.
  8. ↑ François-Xavier Ajavon, "Aristophane : le discours pacifiste militant et ses limites", Le Philosophoire 2005ː 89-113.
  9. ↑ Robert C. Bartlett, Against demagogues : what Aristophanes can teach us about the perils of populism and the fate of democracy : new translations of the Acharnians and the Knights, University of Californaia Press, 2021. Apud Guglum librorum
  10. ↑ Carine Karitini Doganis, "La sycophantie dans la démocratie athénienne d'après les comédies d'Aristophane", Journal des Savants, 2001ː 225-248
  11. ↑ Versus 40-41.
  12. ↑ Acharnenses 241 sqq.
  13. ↑ Simon Byl, "Aristophane et les guerres médiques", L'Antiquité Classique, 2001ː 35-47.
  14. ↑ Ranae 1009 sqq. Versu 1010 Euripides dicitː ὅτι βελτίους τε ποιοῦμεν τοὺς ἀνθρώπους ἐν ταῖς πόλεσιν = [poetam mirari debemus ob sollertiam] et quod homines in civitatibus meliores facimus.
  15. ↑ Versu 1043 coryphaeus ita Aristophanem extollitː τοιόνδ᾽ εὑρόντες ἀλεξίκακον τῆς χώρας τῆσδε καθαρτήν = talem defensorem ad fines purgandos nancti...
  16. ↑ Christine Hunzinger, "Aristophane, lecteur d'Euripide" in Actes du 10ème colloque de la Villa Kérylos à Beaulieu-sur-Mer les 1er & 2 octobre 1999, 2000ː 99-110. Carolus Lessing, De Aristophane Euripidis inrisore quaestiones selectae, Halis Saxonum, 1877. F. Blanchet, De Aristophane Euripidis censore, Argentorati, 1855.
  17. ↑ Vespae 1474-1537
  18. ↑ Cécile Corbel Morana, "L’imaginaire utopique dans la Comédie ancienne, entre eutopie et dystopie (l’exemple des Oiseaux d’Aristophane)", Kentron, 2010ː 49-62
  19. ↑ Acharnenses 478 et alibi.
  20. ↑ Dimitrios Kanellakis, Aristophanes and the poetics of surprise, De Gruyter, 2020 Apud Guglum librorum
  21. ↑ De parodia in comoediis Aristophanis : locos ubi Aristophanes verbis epicorum, lyricorum, tragicorum utitur collegit et illustravit W. H. van de Sande Bakhuyzen, Traiecti ad rhenum, 1877. Matthew C. Farmer, Tragedy on the comic stage, Oxford University Press, 2017 Apud Guglum librorum
  22. ↑ Acharnenses 100-4.
  23. ↑ P. Boudreaux, Le texte d Aristophane et ses commentateurs, de Boccard, 1919ː 28-30.
  24. ↑ Albertus de Bamberg, De Ravennate et Veneto Aristophanis codicibus, Bonnae, 1865
  25. ↑ ΣΥΓΚΡΙΣΕΩΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ ΕΠΙΤΟΜΗ.

Editiones et commentarii

[recensere | fontem recensere]
Lysistrata moderna (2017).

De scholiis

[recensere | fontem recensere]

Plura legere si cupis

[recensere | fontem recensere]

Latine

[recensere | fontem recensere]

Barbare

[recensere | fontem recensere]
Aristophanes: protome antiqua (Porticus Officiorum Florentiae)

Nexus externi

[recensere | fontem recensere]
Vicimedia Communia plura habent quae ad Aristophanem spectant.
Aristophanis fabulae
Aristophanes

Acharnenses · Equites · Nubes · Vespae · Pax · Aves · Lysistrata · Thesmophoriazusae · Ranae · Ecclesiazusae · Plutus


Receptum de "https://la.wikipedia.org/w/index.php?title=Aristophanes&oldid=3749332"