żeby
Appearance
See also: zęby
Old Polish
[edit]Etymology
[edit]From że + -by. First attested in the 15th century.
Pronunciation
[edit]Conjunction
[edit]żeby
- (attested in Masovia) introduces a subordinate clause; that
- Synonym: że
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 88:
- Tegdi ten, yen bi myenil, zebi yego bili role... ma doswyatczicz
- [Tegdy ten, jen by mienił, żeby jego były role... ma doświadczyć]
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 86:
- Aczbi syąn prigodzilo, zebi nyektori nyeprzyiaczel... na nyekogo wrzvczil syąn (quod... irruerit) gy zabycz chczancz
- [Aczby się przygodziło, żeby niektory nieprzyjaciel... na niekogo wrzucił się (quod... irruerit) ji zabić chcąc]
- 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[1], section 16,30:
- Pakli nowø rzecz vcini pan, zebi *otworzocz zemya vsta swa polknølabi ge (ut... deglutiat eos)
- [Pakli nową rzecz uczyni Pan, żeby otworząc ziemia usta swa połknęłaby je (ut... deglutiat eos)]
- 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[2], section 36,6:
- Bo gest to to prawo dzewek Salfaad od boga vidano, zeby syø swadzbili, s kim zechczø
- [Bo jest to to prawo dziewek Salfaad od Boga wydano, żeby się swadźbiły, z kimże chcą]
- (attested in Lesser Poland, Masovia) to, so that, in order to
- 1864 [15th century], Jan Długosz, edited by Aleksander Przezdziecki, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis nunc primum e codice autographo[6], volume III, Krakow, page 354:
- Gdyszem umrzecz ymyal, prothoszem tho kazal popysszacz, zeby tho na mey duszy mye zostalo
- [Gdyżem umrzeć imiał, protożem to kazał popisać, żeby to na mej duszy mie zostało]
- 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[7], section 29,18:
- Aby snad nye bili myedzi wami møsz albo zona..., gegos to by sercze bilo odwroczono od pana boga twego dzysz, zeby sedl (ut vadat) y slvzil bogom tich narodow
- [Aby snad nie byli miedzy wami mąż albo żona..., jegoż to by sierce było odwrocono od Pana Boga twego dziś, żeby szedł (ut vadat) i służył bogom tych narodow]
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 93:
- Paklibi ktori krziwi s przerzeczonich ku moczi prziycz bi wsgardzil, tako zebi prawu staacz nye chczyal (sic quod iuri nollet parere)..., tegdi... tho wschisthko onemu, komu zaloscz yest, dano ma bicz
- [Pakliby ktory krzywy z przerzeczonych ku mocy przyć by wzgardził, tako żeby prawu stać nie chciał (sic quod iuri nollet parere)..., tegdy... to wszystko onemu, komu żałość jest, dano ma być]
- 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[8], section 5,8:
- Gensze (sc. kapłan) pyrwe offyervge za grzech, zakrøczyw glowø gego, tako zebi syø gardla *dzerszalo (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) any owszem gey vrwacz
- [Jenże (sc. kapłan) pirwe ofieruje za grzech, zakręciw głowę jego, tako żeby się gardła dzierżała (retorquebit caput eius ad pennulas, ita ut collo haereat) ani owszem jej urwać]
Descendants
[edit]References
[edit]- B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “żeby”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
Polish
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Old Polish żeby. By surface analysis, że + -by. Compare Kashubian żebë.
Pronunciation
[edit]Conjunction
[edit]żeby
- creates a subordinate clause expressing desire or wish; to, so that, for that, in order to [with past-tense clause]
- creates a subordinate clause in which the speaker believes the following event would be good; to, that, had better, may [with past-tense clause]
- creates a subordinate clause expressing aim or purpose, one's goal; to, so that, for that, in order to [with infinitive]
- creates a subordinate clause expressing expressing means by which something is achieved; to, so that, for that, in order to [with infinitive or past-tense clause]
- creates a subordinate clause in which one states the possibility of something depends on something else; to, so that, for that, in order to [with infinitive]
- creates a subordinate clause expressing the speaker's position on the truthfulness of a given situation [with past-tense clause or present-tense clause or infinitive]
- Synonym: gdyby
- Żebyś wiedział! ― You bet! (literally, “So that you knew!”)
- (colloquial) creates a subordinate clause emphasizing that the speaker thinks the contents of their statement are apt [with past-tense clause or present-tense clause or infinitive]
- Synonym: choćby
- żeby nie wiem co ― you'd better believe it (literally, “so that I don't know what”)
- (chiefly in negated sentences) creates a subordinate clause expressing doubt; that, if [with past-tense clause]
- creates a subordinate clause expressing the speakers doubt with relation to the goodness of a given event; roughly, to think that [with past-tense clause or infinitive]
- (colloquial) creates a subordinate clause that expresses a lack of results; for the sake of [with infinitive]
- creates a subordinate clause in which the speaker thinks something else should be reality rather than what truly is; so that, may; if only [with past-tense clause]
- Synonym: gdyby
- (literary) introduces a subordinate clause relating a following event with a previous one that is not caused by the first event; just to, only to [with infinitive]
- Synonyms: aby, ażeby, by
- Uciekał przez trzy lata, żeby skończyć w więzieniu. ― He ran away for three years just to end up in prison. [with infinitive]
- (colloquial) introduces a second action co-occurring with another; to [with past-tense clause]
- (colloquial) creates a subordinate clause expressing consequences; or else [with past-tense clause]
Usage notes
[edit]Combined forms for this word are uncommon and often formed for stylization.
Declension
[edit]Combined forms of żeby
Trivia
[edit]According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), żeby is one of the most used words in Polish, appearing 8 times in scientific texts, 5 times in news, 68 times in essays, 121 times in fiction, and 334 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 536 times, making it the 84th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]
References
[edit]Further reading
[edit]- żeby in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- żeby in Polish dictionaries at PWN
- Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “żeby”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- “ŻEBY I”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 21.07.2008
- “ŻEBY II”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 06.12.2008
- Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “żeby”, in Słownik języka polskiego
- Aleksander Zdanowicz (1861) “żeby”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
- J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “żeby”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 8, Warsaw, page 701
Silesian
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Old Polish żeby. By surface analysis, że + -by. Compare Kashubian żebë.
Pronunciation
[edit]Conjunction
[edit]żeby
- creates a subordinate clause expressing aim or purpose, one's goal; to, so that, for that, in order to
Further reading
[edit]- żeby in silling.org
Categories:
- Old Polish terms suffixed with -by
- Old Polish terms with IPA pronunciation
- Old Polish lemmas
- Old Polish conjunctions
- Masovia Old Polish
- Old Polish terms with quotations
- Lesser Poland Old Polish
- Polish terms inherited from Old Polish
- Polish terms derived from Old Polish
- Polish terms suffixed with -by
- Polish 2-syllable words
- Polish terms with IPA pronunciation
- Polish terms with audio pronunciation
- Rhymes:Polish/ɛbɘ
- Rhymes:Polish/ɛbɘ/2 syllables
- Polish lemmas
- Polish conjunctions
- Polish terms with usage examples
- Polish colloquialisms
- Polish terms with collocations
- Polish literary terms
- Silesian terms inherited from Old Polish
- Silesian terms derived from Old Polish
- Silesian terms suffixed with -by
- Silesian terms with IPA pronunciation
- Rhymes:Silesian/ɛbɪ
- Rhymes:Silesian/ɛbɪ/2 syllables
- Silesian lemmas
- Silesian conjunctions