Roland Topor

Roland Topor

Data i miejsce urodzenia	7 stycznia 1938 Paryż
Data i miejsce śmierci	16 kwietnia 1997 Paryż
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
Chimeryczny lokator

Roland Topor (ur. 7 stycznia 1938 w Paryżu, zm. 16 kwietnia 1997 tamże) – francuski pisarz polsko-żydowskiego pochodzenia, dramaturg, rysownik, grafik, reżyser teatralny i filmowy, aktor, scenarzysta i scenograf.

Życiorys

Topor urodził się w Paryżu, dokąd przed II wojną światową wyemigrowali jego rodzice, polscy Żydzi. Był synem Abrama Jechiela Topora (1903–1992), znanego rzeźbiarza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Zlaty (z d. Binsztok). Spędził pierwsze lata w Paryżu, a następnie w Sabaudii, gdzie w czasie wojny jego rodzina chroniła się przed prześladowaniami narodowych socjalistów po zajęciu Francji przez Niemcy. W 1964 roku ukończył paryską École nationale supérieure des beaux-arts. Już w latach studenckich współpracował z satyrycznym magazynem „Hara-Kiri”, w którym ukazywały się m.in. jego rysunki. Był również współzałożycielem (wraz z Fernando Arrabalem i Alejandro Jodorowskim) i członkiem tzw. „Grupy Panicznej” (1962).

Topor był autorem licznych ilustracji książkowych oraz plakatów. Współpracował z filmem. Na prośbę Federico Felliniego przygotował projekt latarni magicznej – ważne ogniwo scenografii jego filmu Casanova (1976). Na kanwie jego powieści Chimeryczny lokator powstał film Romana Polańskiego pt. Lokator (1976), w którym sam Topor zagrał drobną rolę. Wystąpił również m.in. w 1979 w filmie Wernera Herzoga pt. Nosferatu wampir.

Twórczość

Twórczość Topora, inspirowana surrealizmem (artysta znał osobiście teoretyka ruchu André Bretona), pełna jest szokującej groteski i czarnego humoru. Dla stylu Topora znamienne jest także wykorzystanie elementów pure nonsense’u i zabawa z konwencjami oraz tworzywem językowym. Wszechstronna indywidualność, barokowa wyobraźnia i rozległość działań twórczych zbliżają Topora do idei syntezy sztuk. W warstwie tematycznej jego twórczość dotyczy głównie wyśmiewania postaw i mentalności drobnomieszczańskiej, podejmuje też tematykę egzystencjalną, ukazując jednostkę pośród obcego świata jak z koszmarnego snu.

Utwory przetłumaczone na język polski

Powieści

• Chimeryczny lokator (Le Locataire chimérique) 1964
• Księżniczka Angina (La Princesse Angine) 1967
• Pamiętnik starego pierdoły (Mémoires d’un vieux con) 1975
• Portret Suzanne (Portrait en pied de Suzanne) 1978
• Bal na ugorze (Jachère Party) 1996
• Alicja w Krainie Liter (Alice au pays des lettres) 1991
• Święta księga cholernego Proutto (Le sacré livre de Proutto) 1998 – wydane pośmiertnie
• Profesor Ziółko (Professeur Galopin) 2001 - wydane pośmiertnie

Dramaty

• Joko świętuje rocznicę (Joko fête son anniversaire) 1969 – wystawiany w polskich teatrach
• Dzidziuś pana Laurenta (Le Bébé de Monsieur Laurent) 1972
• Bitwy (Batailles) 1983 – zbiór dramatów napisanych wspólnie z Jean-Michel Ribes’em, które zostały przetłumaczone na polski przez Ewę Kuczkowską w 2000
• Da Vinci miał rację (Vinci avait raison) 1989 – wystawiany w polskich teatrach
• Don Juan, czyli ja i ja (La’Ambigu) 1996
• Zima pod stołem (L’Hiver sous la table) 1994 – wystawiany w polskich teatrach
• Kuracja Doktora Gallusa (Le Traitement du Docteur Gallus) – wystawiany w polskich teatrach

Zbiory opowiadań

• Cztery róże dla Lucienne (Four roses for Lucienne) 1967
• Cafe Panika (Café Panique) 1982
• Najpiękniejsza para piersi na świecie (La Plus Belle Paire de seins du monde) 1986
• Historyjki taksówkowe (Taxi Stories) 1988
• Dziennik paniczny (Journal in time) 1989
• Made in Taiwan; Copyright in Mexico, 1997
• Czarne krowy (Vaches noires), 2011

Zbiory piosenek

• Kropki nad i (Le Points Sur I)

Okładki do polskich wydań jego książek zaprojektowała Anna Molga.

Utwory nieprzetłumaczone na język polski

Powieści

• Erika, 1968
• Un amour de téléphone (wydane pod pseudonimem d'Élisabeth Nerval) 1969
• Pop Rose (wydane pod pseudonimem Maud Morel) 1970
• Épreuve par neuf (wydane pod pseudonimem Laurent Taupor) 1971

Dramaty

• Les derniers jours de solitude de Robinson Crusoé, 20 ans d’aventures et d’amour, 1972
• De Moïse à Mao, 5000 ans d’aventures, 1975
• Fatidik et Opéra, 1989

Bibliografia

• Roland Topor: Abecadło Topora. Wybór, oprac. i wstęp Agnieszka Taborska. Warszawa, WAB, 2005, ISBN 83-7417039-9.
• Roland Topor: Album. Oprac. Roman Cieślewicz. Wstęp: Jerzy Wittlin. Warszawa, WAiF, 1974, brak numeru ISBN
• Frantz Vaillant: Roland Topor. Zduszony śmiech. Tłum. Magdalena Kowalska. Warszawa, WAB, 2009, ISBN 978-83-7414-546-6.