Pomazaniec

Cornelis Brouwer – Namaszczenie Króla Dawida

Pomazaniec, Namaszczony, Mesjasz (hebr. מָשִׁיחַ, trl. mäʃijχä), Chrystus (gr. χριστός), pot. Wybraniec – w judaizmie i chrześcijaństwie pierwotnie religijny tytuł królów, kapłanów-lewitów i proroków – osób namaszczonych (pomazanych) olejem. Z czasem, pod wpływem proroków, to biblijne określenie nabrało eschatologicznego znaczenia – określa ono osobę, zapowiedzianą przez Jahwe, która ma przynieść ostateczne rozwiązanie problemu zła, grzechu i śmierci w świecie i ustanowić tzw. królestwo mesjańskie, będące nowym rajem, przewyższającym szczęście pierwszego. Nowy Testament uznał, że zapowiedzianym Mesjaszem jest Jezus Chrystus, a chrześcijanie te fragmenty Starego Testamentu, które odnoszą się do mesjanizmu traktują jako przepowiednie nadejścia Jezusa. Wyznawcy judaizmu – żydzi – wciąż trwają w oczekiwaniu na przyjście Mesjasza.

Judaizm

Tora i Prorocy

Pierwotnie, w Starym Testamencie, tytuł ten odnosił się wyłącznie do osób, z których powołaniem wiązał się obrzęd namaszczenia olejem świętym. Zaliczali się do nich królowie (por. Saul), kapłani (por. Aaron) oraz prorocy (por. Elizeusz). W okresie przesiedleń nazwa Pomazaniec zaczęła być wiązana z proroctwem przyjścia Wyzwoliciela mającego przywrócić Królestwo Izraela.

Teologia rabinistyczna

Oczekiwanie na Mesjasza jest jedną z podstawowych prawd wiary judaizmu, sformułował ją wyraźnie w swoich Trzynastu zasadach wiary Mojżesz Majmonides (1135–1204) – jeden z ważniejszych autorytetów w interpretacji tradycji żydowskiej. Wśród zasad jest prawda o przyjściu Mesjasza: Wierzę z całkowitym przekonaniem w przyjście Mesjasza i mimo iż może się opóźnić, oczekuję Jego przyjścia codziennie. Wiele wspólnot żydowskich włączyło recytację Zasad Majmonidesa do swoich porannych modlitw. W nowszych czasach odnotowuje się trend modernistyczny, któremu obce jest pojęcie nadprzyrodzonej interwencji Boga w sprawy ludzkości, starający się wykazać, że judaizm w czasach Jezusa Chrystusa nigdy nie stawiał w swym centrum oczekiwania na Mesjasza. Inną niż modernizm przyczyną tych prób może być chęć oddalenia pytania, na ile Jezus tytułujący się Mesjaszem spełnił to, co o Mesjaszu mówili prorocy.

Według rabinów z nurtu chasydzkiego, wydarzeniem, które wyznaczyło początek budowy epoki mesjańskiej było zniszczenie Drugiej Świątyni przez Rzymian w 70 r. n.e. i późniejsze czasy wygnania, które trwają do dziś. Według Yehudy Leiba Schapiro, dziekana Kolegium Rabinistycznego Jesziwy Gedoli (Yeshiva Gedola Rabbinical College) w Greater Miami, to, co stare musiało zostać zniszczone, aby dać miejsce pod budowę nowej Świątyni Mesjasza i przyszłemu objawieniu Ha-Szem, które przewyższy wszystko, co jest znane do tej pory. Takie jest znaczenie święta Tisza be-Aw. Będzie to święto objawienia się Mesjasza.

Mesjasz w celebracji paschy

Oczekiwanie na mesjasza jest istotnym elementem sederu paschalnego, symbolem są otwarte drzwi i czwarty kielich czekający na proroka Eliasza, który przed nadejściem mesjasza ma powrócić z niebios, do których został zabrany (por. 2 Krl 2,11–13).

Chrześcijaństwo

Dla chrześcijaństwa nazwa Pomazaniec, która poprzez grekę i łacinę, dotarła do naszych czasów w postaci synonimu Chrystus, ma znaczenie zasadnicze. Powodem jest wiara w to, że Pomazańcem, jedynym, prawdziwym i ostatecznym jest Jezus Chrystus.

Stary Testament

Słowo Pomazaniec z początku było określeniem króla jako wykonawcy Bożych poleceń, mającego mandat od Ducha Świętego. (por. 1 Sm 9,16; 10,1.10; 16,13; Sdz 9,8). Był on zatem postacią, wobec której należało podchodzić z szacunkiem wypływającym z religijności (por. 1 Sm 24,7.11; 26,9.11.23; 2 Sm 1,14.16). Pomazaniec był też wybrańcem Boga. Taką rolę króla-pomazańca pokazuje Ps 45,8. W Psalmie 2 w. 7 jest on ukazany jako Syn Boży. Oprócz osoby króla, wykorzystywano tę nazwę również w odniesieniu do innych postaci, np. kapłanów.

Nadzieje mesjanistyczne związane z ziemskim monarchą Izraela skończyły się w okresie po powrocie z wygnania babilońskiego wraz z Zorobabelem, który nie został koronowany, co znaczyło, że nie on był wypełnieniem proroctwa Zachariasza:

Tak mówi Pan Zastępów: Przyjdzie mąż, a imię jego Odrośl. Na miejscu swoim wyrośnie i zbuduje świątynię Pańską. (...) Korona niech będzie w świątyni Pańskiej pamiątką i znakiem łaski. (Za 6,9nn; por. rozdz. 3 i 4; Ag 2,20–23)

Wyrazem oczekiwania na Mesjasza w Starym Testamencie, już nie na ziemskiego króla, lecz na tajemniczą osobę posłaną przez Boga, są inne tytuły jak Sługa Jahwe z Księgi Izajasza 49,3.6; 52,13 (jest to tzw. Księga pocieszenia Izajasza lub Deutero-Izajasza) oraz Syn Człowieczy z proroctwa Daniela z rozdz. 7:

Patrzałem w nocnych widzeniach: a oto na obłokach nieba przybywa jakby Syn Człowieczy. Podchodzi do Przedwiecznego i wprowadzają Go przed Niego. Powierzono Mu panowanie, chwałę i władzę królewską, a służyły Mu wszystkie narody, ludy i języki. Panowanie Jego jest wiecznym panowaniem, które nie przeminie, a Jego królestwo nie ulegnie zagładzie (Dn 7, 13–15).

Te dwa proroctwa uznają za mesjańskie we właściwym tego słowa znaczeniu nawet tacy uczeni jak Joachim Becker, którzy w duchu skrajnego nurtu krytyki historyczno-literackiej, odrzucają większość duchowych interpretacji figur mesjańskich Starego Testamentu.

Proroctwa w Starym Testamencie dotyczące Mesjasza

Teolodzy chrześcijańscy dostrzegają proroctwa mesjańskie w ponad 100 fragmentach Starego Testamentu. Większość z nich jest uznawana za mesjańskie także przez komentatorów judaistycznych. Niektórzy autorzy podają nawet liczbę 456 fragmentów.

Jezus w rozmowie z uczniami idącymi do Emaus, zaczynając od Mojżesza, poprzez wszystkich proroków wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego (Łk 24,27). Roy H. Shoeman zebrał najważniejsze miejsca.

Czas przyjścia Mesjasza (Dn 9,24–27)

Jak wykazywał Roy H. Schoeman, w dziewiątym rozdziale Księgi Daniela znajduje się proroctwo dotyczące dokładnego czasu pojawienia się Pomazańca-Mesjasza w ziemskiej historii Izraela.

Księga Daniela 9,24–27 mówi najpierw o 70 tygodniach, w których dokona się zbawienie narodu i świętego miasta Jerozolimy. Według proroctwa miało to wyglądać następująco: siedem tygodni i sześćdziesiąt dwa tygodnie od decyzji odbudowania Świątyni do Władcy-Pomazańca. W tym czasie zostaną odbudowane dziedziniec i wał:

(26) A po sześćdziesięciu dwóch tygodniach Pomazaniec zostanie zgładzony i nie będzie dla niego... Miasto zaś i świątynia zginie wraz z wodzem, który nadejdzie. Koniec jego nastąpi wśród powodzi, i do końca wojny potrwają zamierzone spustoszenia. (27) Utrwali on przymierze dla wielu przez jeden tydzień. A około połowy tygodnia ustanie ofiara krwawa i ofiara z pokarmów. (Dn 9,26–27)

W apokaliptycznej symbolice żydowskiej 1 tydzień to liczba 7, 1 dzień to symboliczny 1 rok, stąd 7 tygodni to 49 lat, 62 tygodnie to 434 lata a 70 tygodni to 490 lat. Według Roya H. Shoemana, lata te pasują do pojawienia się Jezusa Chrystusa bardzo dokładnie. Zdanie, słowo, że ...zostanie odbudowana Świątynia – odnosi się do rozkazu króla Artakserksesa (por. Ezdr 7,11–26). Władca podjął tę decyzję w 458 r. przed Chr. Odbudowa murów Jerozolimy zajęła dokładnie siedem tygodni, czyli 49 lat, Koniec odbudowy murów jest zaznaczony zakończeniem w roku 409 przez namiestnika Nehemiasza sprawowania funkcji zarządcy Judei. Gdy doda się 62 tygodnie, dochodzi się do roku 26 AD. Wielu, włączając w to Euzebiusza z Cezarei, podaje tę datę jako rok chrztu Jezusa. Z kolei pół tygodnia, czyli trzy i pół dnia, czyli trzy i pół roku, kiedy w Świątyni ustanie krwawa ofiara i ofiara pokarmowa odnosi się do zdania z Mt 27,51, które mówi, że w chwili śmierci Jezusa zasłona w Świątyni rozdarła się na dwoje. Ustanie ofiar potwierdza też tekst z Talmudu Rosz Haszana 31b. W ciągu pokolenia Rzymianie zniszczyli Świątynię i wysłali Żydów na wygnanie.

Wśród najstarszych ojców Kościoła nie było zgodności jak interpretować postać Władcy-Pomazańca z wersu 25. Nie wszyscy też widzieli w wersie 26 odniesienie do śmierci Jezusa.

Miejsce i pochodzenie Mesjasza

Następujące teksty mówią o pochodzeniu mesjasza: z Judy – Rdz 49, 10; z potomstwa Jakuba – Lb 24,17; z potomstwa Jessego, ojca króla Dawida – Iz 11,1–2. Proroctwo to cytowane jest w Mt 1,1–16, Łk 3,23–28, Rz 15,12. Mesjasz będzie potomkiem króla Dawida – 2 Sm 7,12–13 oraz Jr 23,5. Będzie narodzony w Betlejem – Mi 5,2, cytowane w Mt 2,1–6. Narodzi się z dziewicy – Iz 7,14, cytowane dosłownie w Mt 1,22–23. Niektórzy żydowscy apologeci twierdzą, że hebrajskie słowo użyte przez Izajasza alma /עלמה/ może oznaczać po prostu młodą kobietę. Jednak, jak argumentuje Schoeman, wtedy trudno byłoby to uznać za cudowny znak, o który chodzi w tym proroctwie. Również grecka Septuaginta, które było tłumaczeniem dokonanym w diasporze przez Żydów dla Żydów, ukończonym w całości co najmniej 150 lat przed Chr., tłumaczy alma słowem greckim parthenos – dziewica.

Misja Mesjasza

Jest wiele proroctw o misji Mesjasza. Będzie przygotowana przez poprzednika – Iz 40,3–5, cytowane w Mt 3,1–3 oraz Ml 3,1; uzdrowi chorych – Iz 35, 4–7; uwolni zniewolonych – Iz 61,1–2, proroctwo to Jezus sam odnosi do siebie w Łk 4,16–21. O miejscu zamieszkania – Iz 9,1–2,mówi o tym Mt 4,13–16. Gdy przyjdzie, wielu będzie występować przeciwko niemu – Iz 6,9–10, co Jezus sam zastosował do siebie w Mt 13,14–15. Także Ewangelia Jana odnosi ten tekst razem z Iz 53,1 do Jezusa w J 12,37–41. Cechy osoby mesjasza: Iz 9,6 oraz jego duch: Iz, 11,2–4.

Męka i śmierć Mesjasza

Proroctwo Zachariasza w rozdz. 9 zapowiadało wjazd mesjasza do Jerozolimy:

Raduj się wielce, Córo Syjonu, wołaj radośnie, Córo Jeruzalem! Oto Król twój idzie do ciebie, sprawiedliwy i zwycięski. Pokorny – jedzie na osiołku, na oślątku, źrebięciu oślicy. (Za 9,9)

Zostało to zacytowane w J 12,12–16. Ponadto rozdziały 12 i 13 Księgi Zachariasza zapowiadają szczegóły śmierci Mesjasza: 12,10:

Będą patrzeć na tego, którego przebili, i boleć będą nad nim, jak się boleje nad jedynakiem, i płakać będą nad nim, jak się płacze nad pierworodnym.

Cytowane przez J 19,37. Proroctwo o płaczu nad pomazańcem, odnosi się także do paruzji, do drugiego przyjścia Chrystusa, kiedy wielu Żydów się nawróci i wtedy będą płakać, chociaż nie płakali od razu. Nawrócenie Żydów zapowiadał Jezus w Mt 23, 37–39 oraz Paweł w Rz 11,25–26. Na eschatologiczne wypełnienie tych słów wskazuje kontekst proroctwa: Za 12,6–14,9.

Księga Mądrości zawiera wiele zapowiedzi cierpień Mesjasza: Mdr 2, 12–24, wypełnienie ukazują: Mt 23,23–28, Mt 5, 10; J 5,18; Mt 27, 39–43. Wielu uważa pieśni Sługi Pańskiego np. Iz 53 za proroczy opis cierpień Jezusa Mesjasza, np. Iz 53, 1–12; cytowany w J 12,37n; Mt 8,16n; Mk 15,27n; J 19,15; Mt 27, 57–60.

Psalm 22: Boże mój, Boże mój czemuś mnie opuścił? jest cytowany jako wypełniony na Jezusie w Mt 27,46. Wers 16 tego Psalmu: przebili ręce i nogi moje przysparza pewne trudności. Nowsze wydania żydowskie podają go w innym brzmieniu niż chrześcijańskie. Biorą one inny wariant tekstu, w którym słowo przebili, czytane fonetycznie cah-roo /כרו/, różni się o jedną literę i wtedy czyta się jak caah-ree /כרי/ i znaczy jak lew. Różnica w słowie jest bardzo niewielka – jedna mała litera. W używanej przez chrześcijan wersji jest waw /ו/, w żydowskiej jod /י/ – litery różnią się długością pionowej kreski. Ponieważ najstarsze zachowane kopie tekstu oryginalnego pochodzą z XI w. możliwość popełnienia błędu przy kopiowaniu jest znacząca. Apologeci żydowscy wysuwają zarzuty, że chrześcijanie celowo wprowadzili ten błąd do tekstu. Jednak żydowskie tłumaczenia tego fragmentu na język grecki i syryjski, dokonane w epoce przedchrześcijańskiej, mają wersję przebili, co świadczy, że starsze rękopisy zawierały tę wersję, którą używają chrześcijanie i jednocześnie wyklucza możliwość interwencji chrześcijańskiej w tekst. Raczej można sądzić odwrotnie, że jakiś żydowski kopista skrócił kreskę w literze. Jednak sformułowanie, które wyszło: jak lew moje ręce i nogi nie jest zbyt zręczne w porównaniu z, wydaje się, pierwotną wersją: przebili moje ręce i nogi.

Psalm 22 werset 18 cytowany jest w J 19,23–24: rzucili los o moją suknię... Inne proroctwo, Zachariasza 13,7 cytuje sam Jezus, jako zapowiedź rozproszenia się Jego uczniów: Uderzę pasterza i owce trzody się rozproszą (Mt 26, 31). Piotr idzie za aresztowanym Jezusem w znacznej odległości, obawiając się aresztowania, czym nieświadomie wypełnia zapowiedź Psalmu 38, 12: Moi przyjaciele i moi bliscy stoją z daleka.

Również Psalm 34 zawiera szczegóły śmierci Mesjasza. Wers 20: ani jedna z nich /jego kości/ nie ulegnie złamaniu jest cytowany w J 19 w. 31 i dosłownie ww. 33–36:

Zaświadczył to ten, który widział, a świadectwo jego jest prawdziwe. On wie, że mówi prawdę, abyście i wy wierzyli. Stało się to bowiem, aby się wypełniło Pismo: Kość jego nie będzie złamana. (J 19,35n)

Nowy Testament

Giotto, Chrystus przed Kajfaszem

Sam Jezus cytował proroctwo Daniela w czasie przesłuchania przed Sanhedrynem Izraela. Rada jednoznacznie zrozumiała to jako przypisanie sobie tytułu Boskiego i oskarżyła Jezusa o bluźnierstwo:

Lecz Jezus milczał. A najwyższy kapłan rzekł do Niego: Poprzysięgam Cię na Boga żywego, powiedz nam: Czy Ty jesteś Mesjasz, Syn Boży? Jezus mu odpowiedział: Tak, Ja Nim jestem. Ale powiadam wam: Odtąd ujrzycie Syna Człowieczego, siedzącego po prawicy Wszechmocnego, i nadchodzącego na obłokach niebieskich. Wtedy najwyższy kapłan rozdarł swoje szaty i rzekł: Zbluźnił. Na cóż nam jeszcze potrzeba świadków? Oto teraz słyszeliście bluźnierstwo. Co wam się zdaje? Oni odpowiedzieli: Winien jest śmierci.

Tak więc w Nowym Testamencie tytuł Pomazańca odnosi się wyraźnie do osoby Jezusa. To że Jezus jest Pomazańcem, zapowiedziane było w orędziu anioła przy jego narodzeniu („Dziś narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan”), poprzez wyznanie Piotra: „Ty jesteś Mesjasz”, aż do licznych przykładów tytułowania go w ten sposób w Listach Apostolskich.

Teologia chrześcijańska

W czasach Ojców Kościoła uwydatniana była rola Jezusa jako Pomazańca nie tylko dla zaznaczenia jego roli Odkupiciela, ale również dla podkreślenia trynitarnej tajemnicy Boga, w której „namaszczeniem” Jezusa jest Duch Święty.

Teologia niektórych Kościołów chrześcijańskich (np. katolicka) podkreśla udział członków Kościoła w mistycznym Ciele Jezusa i jego misji: kapłańskiej, królewskiej i proroczej. Z tego powodu w liturgii nadal stosuje się gest namaszczenia jako znak sakramentów: chrztu, bierzmowania, święceń i namaszczenia chorych.

Zobacz też

• bohater
• Cierpiący Sługa Jahwe
• kompleks mesjasza
• Kyrios
• Mahdi
• mesjanizm
• odkupienie
• zbawienie
• Cesarz
• Król
• Władca

Bibliografia

• ABC chrześcijanina. Mały słownik, Sylwester Zalewski (red.), Warszawa 1999. ISBN 83-85762-95-7.
• Becker J.: Messianic Expectation in the Old Testament. D. E. Green (przekład z j. niem.). Edynburg: T.&T. Clark, 1980, s. 12–13. ISBN 0-567-09302-6.
• Bonnard P. E., Grelot P., Mesjasz, w: Słownik teologii biblijnej. X. Léon-Dufour (red.), K. Romaniuk (tłum. i oprac.). Wyd. 4. Poznań: Pallottinum, 1994, s. 467–472. ISBN 83-7014-224-9.
• Edersheim A.: The Life and Time of Jesus the Messiah. T. 2. Grand Rapids, Michigan: 1953, s. 710–741.
• Katechizm Kościoła katolickiego, Poznań 1994. ISBN 83-7014-221-4.
• Roy H. Schoeman: Salvation is from the Jews (John 4:22). The Role of Judaism in Salvation History from Abraham to the Second Coming. San Francisco: Ignatius Press, 2003. ISBN 0-89870-975-X.
• Tracey R. Rich: Pesach – Passover. [w:] Judaism 101 [on-line]. 1995–2008. [dostęp 2010-08-30]. (ang.).