Język słowacki

slovenský jazyk
slovenčina
Obszar	Słowacja, Czechy i inne
Liczba mówiących	7 milionów
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki bałtosłowiańskie; Języki słowiańskie; Języki zachodniosłowiańskie; Języki czesko-słowackie; Język słowacki;
Status oficjalny
język urzędowy	Słowacja; Serbia (Wojwodina); Unia Europejska (język oficjalny)
Organ regulujący	Słowacka Akademia Nauk
UNESCO	1 bezpieczny↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	sk
ISO 639-2	slk/slo
ISO 639-3	slk
IETF	sk
Glottolog	slov1269
Ethnologue	slk
GOST 7.75–97	сло 605
WALS	svk
SIL	SLO
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku słowackim
	Słownik języka słowackiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język słowacki (słow. slovenský jazyk, też slovenčina) – język należący do zachodniosłowiańskiej grupy językowej. Językiem tym posługuje się ponad 6 mln osób – przede wszystkim na Słowacji, gdzie jest językiem urzędowym. Dodatkowo język słowacki jest jednym z języków urzędowych w serbskiej Wojwodinie. Używają go także Słowacy mieszkający w Polsce, Rumunii, na Węgrzech, w USA i Kanadzie. W Polsce istniała możliwość zdawania matury z języka słowackiego^[1].

Język słowacki jest blisko spokrewniony z językiem czeskim (zob. język czeski a język słowacki), jest również zbliżony do języka polskiego (w mniejszym stopniu aniżeli do języka czeskiego) pod względem gramatyki i słownictwa^[2].

Historia i piśmiennictwo

Osobny artykuł: Alfabet słowacki.

Współczesny słowacki język literacki powstał w połowie XIX wieku. Do jego zapisu stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński, który składa się z 46 liter^[3]:

a á ä b c č d ď dz dž e é f g h ch i í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p q r ŕ s š t ť u ú v w x y ý z ž^[4]

Używa się trzech dwuznaków: dz dž ch.

Fonetyka i fonologia

Język słowacki zachował w fonetyce pewne elementy języka prasłowiańskiego, które w polskim już zanikły. Jednym z nich jest iloczas, tj. występowanie samogłosek długich i krótkich. Te pierwsze są w piśmie wyróżnione kreseczką umieszczoną nad literą, tzw. znak długości (dĺžeň). Dla przykładu, słowackie a wymawia się podobnie jak w języku polskim przy dosyć szybkim wypowiadaniu słów, natomiast á wymawia się długo, mniej więcej tak, jak polskie aa. Iloczas posiada w języku słowackim funkcję dystynktywną (czasami przesądza o znaczeniu wyrazu), np. krik/krík („krzyk/krzak”). Ponadto w języku słowackim głoski l i r mogą być zgłoskotwórcze, a wtedy funkcjonują w identyczny sposób, jak samogłoski, to znaczy może padać na nie akcent wyrazowy (np. w dwusylabowych wbrew pozorom słowach vlhký, štvrtok „wilgotny, czwartek”) i posiadają iloczas (krótkie l, r i długie ĺ, ŕ). Ta właściwość umożliwia tworzenie zdań, w których nie ma ani jednej samogłoski, takich jak słynne, choć mało sensowne strč prst skrz krk, srsť, krv („włóż palec przez szyję, sierść, krew”). Zanikła w języku słowackim samogłoska y, która jest już od wielu wieków wymawiana jak i (choć nadal zapisywana przy pomocy litery y). Istnieje natomiast rozróżnienie między dźwięcznym laryngalnym h a bezdźwięcznym welarnym ch (to pierwsze dla Polaków brzmi jak dźwięk pośredni między ch a g – odpowiada dialektalnej, kresowej wymowie h).

Akcent w języku słowackim jest dynamiczny, stały i zawsze pada na pierwszą sylabę wyrazu (również w słowach obcego pochodzenia). Jeśli wyraz poprzedzony jest przyimkiem, akcent pada zawsze na przyimek, np. na Slovensku („na Słowacji”). Dotyczy to również przeczenia ne- („nie”) przed czasownikiem, które po słowacku zapisujemy łącznie z czasownikiem, np.: nečítať (nie czytać), nepracovať („nie pracować”), nepísať („nie pisać”). Wyjątek stanowi tylko oddzielna pisownia przeczenia z czasownikiem byť („być”), np.: nie som („nie jestem”), nie si („nie jesteś”), nie ste („nie jesteście”), nie sú („nie są”).

Gramatyka

Gramatyka języka słowackiego bardzo przypomina polską. Rzeczowniki i czasowniki ze względu na typ odmiany dzieli się na kilkanaście grup. Rzeczownik odmienia się przez liczby (liczba pojedyncza i mnoga) oraz przypadki. Zazwyczaj przyjmuje się, że przypadków jest sześć, ponieważ nie rozdziela się mianownika i wołacza, które poza bardzo nielicznymi wyjątkami posiadają identyczne formy. W liczbie pojedynczej występują trzy rodzaje: męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej także występują te trzy rodzaje. W odmianie czasownika występują te same tryby i czasy co w języku polskim, przy czym w formach czasu przeszłego i trybu przypuszczającego język słowacki zachował formy odpowiedniej osoby czasu teraźniejszego czasownika byť („być”) (we współczesnej polszczyźnie są one zredukowane do końcówek, utworzonych od staropolskich form: robił jeśm → „robiłem”; robili jeśmy → „robiliśmy” itp.):

som = jestem
sme = jesteśmy
ste = jesteście
dal som = dałem
dala som = dałam
dali sme = daliśmy/dałyśmy
dali ste = daliście/dałyście
dal by som = dałbym
dala by som = dałabym
dali by sme = dalibyśmy/dałybyśmy

Rzeczowniki

Istnieje podział na rzeczowniki pospolite pisane małą literą i nazwy własne pisane wielką literą. Nazwy własne to między innymi imiona i nazwiska, nazwy geograficzne, nazwy świąt. Nazwy miesięcy i dni tygodnia tak jak w języku polskim zapisuje się małą literą. Drugi podział to rzeczowniki konkretne i abstrakcyjne, te pierwsze odnoszą się do rzeczy które można fizycznie odczuć za pomocą zmysłów (np. ryba, zajac, dom), a te drugie odnoszą się do rzeczy, których nie da się bezpośrednio dotknąć (np. zdravie, múdrosť)^[5]. W odmianie rzeczowników istnieje też podział na żywotne (ludzie i zwierzęta) oraz nieżywotne oraz na rodzaj męski, żeński i nijaki. Tak jak w języku polskim końcówka rzeczownika zmienia się w zależności od przypadku, podobnie jak w języku polskim istnieje też inna odmiana rzeczowników żywotnych i nieżywotnych^[6].

Przymiotniki

Odmiana przymiotników jest bardzo podobna do tej, jaka funkcjonuje w języku polskim. Zasady stopniowania przymiotników są identyczne jak w języku polskim, np.

ľahký → ľahší → najľahší

Podobnie jak w języku polskim występują wyjątki dla wyrazów: dobrý, zlý, malý, veľký. Oprócz tego we współczesnym standardowym języku słowackim są jeszcze wyjątki nieobecne w języku polskim: przymiotnik pekný („ładny”) posiada dalsze stopnie: krajší, najkrajší^[7], tożsame ze stopniami przymiotnika krásny („piękny”)^[8].

Dialekty

Osobny artykuł: Dialekty języka słowackiego.

Dialekty słowackie znacznie różnią się między sobą^[9], w ich obrębie wyróżnia się trzy^[10] lub cztery^[11] zespoły gwar:

wschodniosłowacki (najbliższy językowi polskiemu),
środkowosłowacki (mający wiele cech wspólnych z językami południowosłowiańskimi, zwłaszcza słoweńskim),
zachodniosłowacki (bliższy językowi czeskiemu),
morawsko-słowacki (używany na wschodnich Morawach, o charakterze przejściowym z obszarem dialektalnym czeskim^[11].

Podstawą słowackiego języka literackiego stał się dialekt środkowosłowacki, choć duży wkład miały też cechy zachodniosłowackie zbieżne z literacką czeszczyzną. To one zadecydowały o dzisiejszych literackich formach typu dobré, nárečie zamiast środkowosłowackich form typu dobrô (dobruo), nárečia z dzieł Ľudovíta Štúra^[11].

Zobacz też

Przypisy

↑ Matura język słowacki – Arkusze maturalne [online], students.pl [dostęp 2022-12-05] (pol.).
↑ slovake.eu: Słownictwo.
↑ BakalováB. Veronika BakalováB., JarmilaJ. Krajčovičová JarmilaJ., AntonA. Bujalka AntonA., Slovenský jazyk pre 4. ročník základných škôl, Bratislava: OG-Vydavateľstvo Poľana spol. s.r.o., 2003, s. 10–11, ISBN 80-89002-70-6 .
↑ JarmilaJ. Krajčovičová JarmilaJ., MiladaM. Caltíková MiladaM., Slovenský jazyk 5. Účebnica, Bratislava: Orbis Pictus Istropolitana, spol. s.r.o., 2006, s. 2–9, ISBN 80-7158-701-X .
↑ slovake.eu: Rzeczowniki.
↑ slovake.eu: Odmiana rzeczowników.
↑ slovake.eu: Stopniowanie przymiotników i przysłówków.
↑ Význam slova „krajší” v Slovníku slovenského jazyka (słow.).
↑ slovake.eu: Dialekty. [dostęp 2013-03-15].
↑ KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 537, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .
↑ ^a ^b ^c Zdzisław Stieber: Zarys dialektologii języków zachodnio-słowiańskich z wyborem tekstów gwarowych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956, s. 58–74.

Linki zewnętrzne

D.Sieczkowski – Podstawowy słownik frazeologiczny słowacko-polski
slovake.eu – bezpłatny wielojęzyczny portal do nauki słowackiego
Deklinacja w języku słowackim

[1] Matura język słowacki – Arkusze maturalne [online], students.pl [dostęp 2022-12-05] (pol.).

[2] slovake.eu: Słownictwo.

[Bakalová-3] BakalováB. Veronika BakalováB., JarmilaJ. Krajčovičová JarmilaJ., AntonA. Bujalka AntonA., Slovenský jazyk pre 4. ročník základných škôl, Bratislava: OG-Vydavateľstvo Poľana spol. s.r.o., 2003, s. 10–11, ISBN 80-89002-70-6 .

[Krajčovičová-4] JarmilaJ. Krajčovičová JarmilaJ., MiladaM. Caltíková MiladaM., Slovenský jazyk 5. Účebnica, Bratislava: Orbis Pictus Istropolitana, spol. s.r.o., 2006, s. 2–9, ISBN 80-7158-701-X .

[5] slovake.eu: Rzeczowniki.

[6] slovake.eu: Odmiana rzeczowników.

[7] slovake.eu: Stopniowanie przymiotników i przysłówków.

[8] Význam slova „krajší” v Slovníku slovenského jazyka (słow.).

[9] slovake.eu: Dialekty. [dostęp 2013-03-15].

[10] KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 537, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .

[Stieber-11] Zdzisław Stieber: Zarys dialektologii języków zachodnio-słowiańskich z wyborem tekstów gwarowych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956, s. 58–74.

[12] Język prasłowiański nie jest językiem słowiańskim, lecz przodkiem wszystkich języków słowiańskich.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]