Gąska sosnowa

Gąska sosnowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	gąskowate
Rodzaj	gąska
Gatunek	gąska sosnowa
	Nazwa systematyczna
	Tricholoma matsutake (S. Ito & S. Imai) Singer; Annales Mycologici 41(1/3): 77 (1943)
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gąska sosnowa (Tricholoma matsutake (S. Ito & S. Imai) Singer) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych (Tricholomataceae)^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tricholoma, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowali w 1925 r. S. Ito i S. Imai nadając mu nazwę Armillaria matsutake. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1943 r. Rolf Singer, przenosząc go do rodzaju Tricholoma^[2].

Niektórzy autorzy (po przeprowadzeniu badań genetycznych na zlecenie Swedish University of Agricultural Sciences w Uppsali) uważają ten takson za identyczny z Tricholoma nauseosum, występującą m.in. w Szwecji^[3], która z kolei została wcześniej wyodrębniona z odmiany Tricholoma caligatum var. nausseosa. Niektóre synonimy^[4]:

Armillaria matsutake S. Ito & S. Imai 1925
Armillaria nauseosa A. Blytt 1905
Tricholoma caligatum var. nauseosum (A. Blytt) Bon 1990
Tricholoma nauseosum (A. Blytt) Kytöv. 1989

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r. (dla synonimu Tricholoma nauseosum (A. Blytt) Kytöv.)^[5].

Morfologia i biologia

Grzyb mykoryzowy, wytwarzający jadalne owocniki z kapeluszami o blaszkowatym hymenoforze, a blaszki mają regularną tramę i są zatokowato wycięte przy trzonie^[6].

W Europie występuje szereg bardzo podobnych gąsek należących do sekcji Caligata. Wszystkie one mają charakterystyczny dla tej grupy zapach, jednak posiadają szereg różnic. Dotychczas opisane gatunki to:

Tricholoma caligatum o mniejszych zarodnikach występująca w basenie Morza Śródziemnego, na glebach wapiennych pod sosnami^[7].
Tricholoma anatolicum występująca w basenie Morza Śródziemnego pod cedrami^[7].
Tricholoma ilkkae występująca pod świerkami i sosnami, głównie na glebach wapiennych^[8]. Ma mniejsze zarodniki oraz mniejsze owocniki o ciemniejszym kolorze^[9].
Tricholoma dulciolens o mniejszych, jaśniejszych owocnikach i mniejszych zarodnikach, występująca głównie na północy Europy pod świerkami (rzadko jodłami)^[10]

Przez niedoświadczonych grzybiarzy bywa mylona z gąską ognistą (Tricholoma focale) która ma barwę raczej pomarańczową niż brązową, oraz pozbawiona jest charakterystycznego zapachu^[10]. Zależnie od źródła jest uznawana za jadalną, niejadalną, lub trującą^[11]^[12]^[13].

Kolejnym grzybem mylonym z gąską sosnową jest włośnianka korzeniasta, która ma podobne barwy i również ma wyraźną osłonę blaszek u młodych owocników, jednak posiada korzeniasty trzon rosnący kilka do kilkunastu centymetrów w głąb ziemi, pachnie marcepanem oraz ma szare blaszki. Jest gatunkiem niejadalnym^[14].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Europie, Azji, Ameryce Północnej i na Hawajach^[15]. Na terenie Polski opisano tylko jedno stanowisko tego gatunku – w Gdańsku w 1921 r. Obecnie w Polsce ma status gatunku wymarłego^[5]. W 2021 i 2022 roku w prasie pojawiły się doniesienia o znalezieniu stanowisk w powiecie suskim, jednak brak w nich informacji o potwierdzeniu mikroskopowym lub genetycznym przynależności gatunkowej znalezionych grzybów^[16]. Chociaż jest grzybem jadalnym, nie znajduje się na liście grzybów dopuszczonych do obrotu w Polsce^[17].

Znaczenie

Grzyb jadalny, spożywany w Chinach, Bhutanie i w Korei^[18]. Ceniony w Japonii (pod nazwą matsutake), gdzie jednak stał się rzadki i osiąga wysokie ceny^[19].

Przypisy

↑ Tricholoma matsutake, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
↑ Eric Danell: The Swedish matsutake and the Japanese matsutake are the same species!. [dostęp 2010-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 października 2004)]. (ang.).
↑ Paul Kirk: Species Fungorum. [dostęp 2010-01-18]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 74, 88. ISBN 83-7404-513-2.
↑ ^a ^b MouniaM. Benazza-Bouregba MouniaM. i inni, A new record of Tricholoma caligatum (Tricholomataceae) from North Africa with a discussion of related species, „Phytotaxa”, 282 (2), 2016, s. 119, DOI: 10.11646/phytotaxa.282.2.3, ISSN 1179-3163 [dostęp 2022-09-17] .
↑ Artfakta från SLU Artdatabanken [online], artfakta.se [dostęp 2022-09-17] (szw.).
↑ J.J. Heilmann-Clausen J.J. i inni, Taxonomy of Tricholoma in northern Europe based on ITS sequence data and morphological characters, „Persoonia - Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi”, 38 (1), 2017, s. 38–57, DOI: 10.3767/003158517X693174, ISSN 0031-5850, PMID: 29151626, PMCID: PMC5645187 [dostęp 2022-09-17] (ang.).
↑ ^a ^b WangW. Yun WangW., Ian R.I.R. Hall Ian R.I.R., Lynley A.L.A. Evans Lynley A.L.A., Ectomycorrhizal Fungi with Edible Fruiting Bodies 1. Tricholoma matsutake and Related Fungi, „Economic Botany”, 51 (3), 1997, s. 311–327, ISSN 0013-0001, JSTOR: 4255972 [dostęp 2022-09-17] .
↑ Tricholoma focale, Booted Knight mushroom [online], www.first-nature.com [dostęp 2022-09-17] .
↑ Atlas [online], NaGrzyby.pl, 7 kwietnia 2013 [dostęp 2022-09-17] (pol.).
↑ Gąska ognista Tricholoma focale (Fr.) Ricken – Grzyby Trzecie Królestwo [online] [dostęp 2022-09-17] (pol.).
↑ EwaldE. Gerhardt EwaldE., Grzyby Wielki ilustrowany przewodnik, 2006 .
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-12-16].
↑ PaulinaP. Hermann PaulinaP., Grzyby warte fortunę wyrosły w Polsce po 100 latach. Za kilogram płaci się nawet 9 tys. złotych [online], Gazeta.pl Podróże, 24 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-08] (pol.).
↑ W Polsce znowu znajdowane są gąski sosnowe, grzyby droższe niż trufle [online], Donald.pl [dostęp 2024-09-03] (pol.).
↑ Eric Boa: Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people. FAO, 2004, seria: Non-wood Forest Products 17. ISBN 92-5-105157-7.
↑ Fotod: Rootsi teadlane leidis Lahemaa rahvuspargist maailma kalleima seene [online], Postimees, 16 września 2016 [dostęp 2019-05-15] (est.).

[iucn-1] Tricholoma matsutake, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[if-2] Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).

[3] Eric Danell: The Swedish matsutake and the Japanese matsutake are the same species!. [dostęp 2010-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (16 października 2004)]. (ang.).

[sf-4] Paul Kirk: Species Fungorum. [dostęp 2010-01-18]. (ang.).

[checklist-5] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[Gerhardt-6] Ewald Gerhardt: Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik. Warszawa: 2006, s. 74, 88. ISBN 83-7404-513-2.

[:0-7] MouniaM. Benazza-Bouregba MouniaM. i inni, A new record of Tricholoma caligatum (Tricholomataceae) from North Africa with a discussion of related species, „Phytotaxa”, 282 (2), 2016, s. 119, DOI: 10.11646/phytotaxa.282.2.3, ISSN 1179-3163 [dostęp 2022-09-17] .

[8] Artfakta från SLU Artdatabanken [online], artfakta.se [dostęp 2022-09-17] (szw.).

[9] J.J. Heilmann-Clausen J.J. i inni, Taxonomy of Tricholoma in northern Europe based on ITS sequence data and morphological characters, „Persoonia - Molecular Phylogeny and Evolution of Fungi”, 38 (1), 2017, s. 38–57, DOI: 10.3767/003158517X693174, ISSN 0031-5850, PMID: 29151626, PMCID: PMC5645187 [dostęp 2022-09-17] (ang.).

[:1-10] WangW. Yun WangW., Ian R.I.R. Hall Ian R.I.R., Lynley A.L.A. Evans Lynley A.L.A., Ectomycorrhizal Fungi with Edible Fruiting Bodies 1. Tricholoma matsutake and Related Fungi, „Economic Botany”, 51 (3), 1997, s. 311–327, ISSN 0013-0001, JSTOR: 4255972 [dostęp 2022-09-17] .

[11] Tricholoma focale, Booted Knight mushroom [online], www.first-nature.com [dostęp 2022-09-17] .

[12] Atlas [online], NaGrzyby.pl, 7 kwietnia 2013 [dostęp 2022-09-17] (pol.).

[13] Gąska ognista Tricholoma focale (Fr.) Ricken – Grzyby Trzecie Królestwo [online] [dostęp 2022-09-17] (pol.).

[14] EwaldE. Gerhardt EwaldE., Grzyby Wielki ilustrowany przewodnik, 2006 .

[15] Discover Life Maps. [dostęp 2015-12-16].

[16] PaulinaP. Hermann PaulinaP., Grzyby warte fortunę wyrosły w Polsce po 100 latach. Za kilogram płaci się nawet 9 tys. złotych [online], Gazeta.pl Podróże, 24 sierpnia 2022 [dostęp 2022-09-08] (pol.).

[17] W Polsce znowu znajdowane są gąski sosnowe, grzyby droższe niż trufle [online], Donald.pl [dostęp 2024-09-03] (pol.).

[fao-18] Eric Boa: Wild edible fungi: A global overview of their use and importance to people. FAO, 2004, seria: Non-wood Forest Products 17. ISBN 92-5-105157-7.

[19] Fotod: Rootsi teadlane leidis Lahemaa rahvuspargist maailma kalleima seene [online], Postimees, 16 września 2016 [dostęp 2019-05-15] (est.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]