Czaplinek
53°33′29″N 16°13′59″E/53,558056 16,233056
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
.jpg) Rynek w Czaplinku z fontanną, pomnikiem rybaka – Pawła Wasznika i klasycystycznym kościołem | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1286 | ||||
| Prawa miejskie |
1290-91[1] | ||||
| Burmistrz |
Katarzyna Szlońska-Getka | ||||
| Powierzchnia |
13,62 km² | ||||
| Wysokość |
141 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 94 | ||||
| Kod pocztowy |
78-550 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
ZDR | ||||
Położenie na mapie gminy Czaplinek  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu drawskiego  | |||||
| 53°33′29″N 16°13′59″E/53,558056 16,233056
| |||||
| TERC (TERYT) |
3203014 | ||||
| SIMC |
0949810 | ||||
| Hasło promocyjne: Przystań na dłużej | |||||
Urząd miejski ul. Rynek 6,78-550 Czaplinek | |||||
| Strona internetowa | |||||
Czaplinek (dawniej Tempelbork, niem. Tempelburg) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w województwie zachodniopomorskim, w powiecie drawskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czaplinek. Położone między jeziorami Drawsko i Czaplino.
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według danych z 31 grudnia 2012 roku miasto miało 7200 mieszkańców[3].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]
Czaplinek leży na Pojezierzu Drawskim, między jeziorami Drawsko a Czaplino, na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 20 z drogami wojewódzkimi nr 163, nr 171 i nr 177, w odległości ok. 125 km od Szczecina, 95 km od Koszalina, 65 km od Piły.
Według danych z 1 stycznia 2014 powierzchnia miasta wynosi 13,62 km²[4].
Czaplinek leży w historycznej Wielkopolsce[5], w dawnej ziemi wałeckiej[6]. Początkowo był osiedlem w północnej Wielkopolsce[7], po czym został zajęty przez Brandenburgię i włączony do Nowej Marchii[8][9]. Od czasu, kiedy położony był w Królestwie Prus, zaliczany bywa również do Pomorza Zachodniego[10][11].
Od 1945 roku ponownie w granicach Polski, początkowo w województwie szczecińskim, w latach 1950–1975 w tzw. dużym województwie koszalińskim, a w latach 1975–1998 w tzw. małym województwie koszalińskim.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość historycznie należała do Wielkopolski oraz Pomorza, ma metrykę średniowieczną i jest notowana od XIII wieku. Wymieniona została w 1334 po łacinie jako civitas Tempelborch, 1345 opidum Tempilburg, 1521 Czaplinek, 1564/65 Czaplinek albo Tempelborg, 1944 Tempelburg[12].
Tereny, na których leży, zasiedlone były jednak wcześniej niż archiwalne zapisy. Najstarsze ślady osadnictwa, pochodzące sprzed 2500 lat, odkryto na wyspie Bielawa na jeziorze Drawsko, w Starym Drawsku i w okolicy obecnego miasta Czaplinek. Na początku naszej ery byli tu germańscy Goci, po nich przyszli Słowianie[potrzebny przypis].
W XII wieku na terenie obecnego miasta istniała osada. W czasie wyprawy zbrojnej na Pomorze przeprawiał się tędy Bolesław Krzywousty, włączając słowiańskie Pomorze do Polski. W tamtych czasach była tu granica polsko-pomorska i pomorsko-wielkopolska, wykorzystująca przesmyk między jeziorami jako naturalną przeszkodę[potrzebny przypis].
Jesienią 1286 roku książę wielkopolski i przyszły król Polski Przemysł II sprowadził na ten teren rycerzy Zakonu Świątyni Jerozolimskiej – templariuszy, którzy z woli preceptora zakonu Bernarda von Kunsten obok istniejącej osady w 1291 zbudowali zamek komandorii o nazwie Tempelborh/Tempelburg (pol. Zamek świątynny)[potrzebny przypis]. Niedługo potem dostał się pod zwierzchnictwo elektorów brandenburskich, a następnie królów polskich[13].
Prawa miejskie Czaplinek otrzymał w 1291 i założony został na prawie polskim[13]. Około 1319 został włączony do biskupstwa kamieńskiego. W 1366 ziemie te nabył król Polski Kazimierz III Wielki. W 1380 zamek zburzony został przez Pomorzan[13]. W 1407 powstało starostwo drahimskie z Czaplinkiem, leżące na północnych krańcach Wielkopolski w województwie poznańskim w Koronie Królestwa Polskiego. W latach 1521–1524 miasto zobowiązane zostało do wysyłania wozów na wyprawy wojenne[12].
Miejscowość była miastem królewskim starostwa drahimskiego i pod koniec XVI wieku leżała w powiecie wałeckim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[14][12]. W 1565 król Polski Zygmunt August wyznaczył terminy jarmarków na niedzielę przed św. Małgorzatą (przed 13 lipca) i na 4 dni przed św. Michałem, a także targi na każdą sobotę. W 1577 odnotowano pożar w Czaplinku. W 1580 król Polski Aleksander Jagiellończyk na sejmie w Piotrkowie przeniósł miasto z prawa polskiego na prawo magdeburskie[12][13].
W 1552 odnotowano wysokość podatków, jakie płacili mieszczanie czaplińscy. Płatnikami było 63 mieszczan płacących podatek w wysokości 4 florenów i 6 groszy. W 1563 miasto płaciło szos od domów i ról. W 1577 płaciło szos od ról w wysokości 17 florenów i 13 groszy, od młynarza 12 groszy. Część mieszczan nie zapłaciło podatków z powodu pożaru. W 1579 miasto płaciło podatki od ról w wysokości 12 grzywien i 24 grosze, od rzemiosła 12 grzywien 26 groszy, od domów 18 grzywien 12 groszy oraz czopowe od 304 kłód piwa po 18 groszy, a także od młyna 24 grosze. W 1640 Władysław IV Waza wydał przywilej pozwalający miastu wybierać pewne daniny na własne potrzeby. Rada miasta pobierała 2 złote od warki piwa, od wypieczenia korca zboża na chleb po 12 groszy, od zabitego wołu po 15 groszy, od wyszynkowanej beczki wina po 3 złote, a od beczki soli po 9 groszy[12].
W rękach polskich Czaplinek pozostawał do 1658 roku (traktaty welawsko-bydgoskie), kiedy to przeszedł jako zastaw we władanie Brandenburgii-Prus, definitywnie utracony wraz ze starostwem drahimskim. Od 1701 r. Czaplinek oficjalnie nazywał się Tempelburg i znajdował się w granicach Królestwa Prus, a od 1871 do 1945 Niemiec.
.jpg)
W wieku XVIII miasto przeżywało bardzo ożywiony rozwój, mimo że miasta nie omijały w tym czasie pożary. W 1725 roku wielki pożar zniszczył miasto prawie w całości. W drugiej połowie XVIII wieku zamek Drahim stopniowo tracił znaczenie jako forteca, po pożarze zaczął popadać w ruinę. Miejscowość pod dwiema nazwami - niemiecką Tempelburg oraz polską Czaplinek - odnotował XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1885 w mieście odnotował on 486 domów, 987 dymów zamieszkiwanych przez 4510 mieszkańców w tym 4229 ewangelików, 106 katolików oraz 175 żydów. Około 1870 r. doprowadzono do miasta kolej linii węgorzyńsko-chojnickiej. W okresie tym rozpoczęła się budowa dróg, brukowanych ulic, sieci gazowniczej; powstała poczta wraz z telegrafem[13].
W okresie II wojny światowej w Czaplinku i jego okolicach, utworzono obozy pracy dla jeńców radzieckich i innych narodowości, a spora grupa Polaków była zatrudniona przez Niemców jako robotnicy przymusowi.
.jpg)
Miasto znajdowało się przed linią niemieckiego oporu zwanej Pommernstellung – (pol. Wał Pomorski) i było bronione przez oddziały Wermachtu i SS. Po przełamaniu głównych pozycji Wału Pomorskiego w kierunku Czaplinka nacierały oddziały 7 pułku 3 Dywizji Piechoty. Trzy bataliony wspierane przez pododdziały artylerii zdobyły miasto bez zniszczeń 3 marca 1945 roku. Niemcy w obawie przed okrążeniem w pośpiechu opuścili miasto pozostawiając wiele sprzętu.
Po wojnie miasto powoli straciło swój rolniczy charakter. W czasach Polski Ludowej w mieście działały również zakłady: przerobu torfu oraz drzewno-meblarskie, kino; wybudowano stadion, camping i hotel[15].
Na mapie Palatinatvs Posnaniensis, in Maiori Polonia primarii nova delineatio z 1668 r. zapisano nazwę miasta jako Czaplinek. Na polskiej mapie wojskowej z 1938 r. podano polski egzonim Czaplinek[16]. Po przejęciu miasta przez administrację polską przejściowo używano nazwy Czaplice[17], nazwę Czaplinek wprowadzono formalnie 12 listopada 1946[18].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Czaplinka w 2014 roku[19].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod].jpg)
.jpg)
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[20][21]:
- układ urbanistyczny śródmieścia
- kościół pw. Świętej Trójcy z XIII wieku, odrestaurowany w 1725 r., parafialny parafii Świętej Trójcy z unikalnym barokowym ołtarzem baldachimowym z XVIII w. i klasycystyczną amboną z I poł. XIX w.
- dzwonnica drewniana przy kościele parafialnym z XVIII wieku z dzwonem odlanym w Kołobrzegu w 1730;
- neoromański kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1829–1830, filialny parafii Świętej Trójcy, z polichromiami;
- ratusz z 1845 r., ul. Rynek 6
- dawny budynek warsztatowo-mieszkalny przy ul. Studziennej 2
inne zabytki:
- budynek Poczty Polskiej przy Rynku
- kamienice
- cmentarz żydowski.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Czaplinek współcześnie jest miejscowością turystyczną. Znajduje się tutaj baza noclegowa, duża przystań żeglarska. W Czaplinku zaczyna się spływ rzeką Drawą. Przy ul. Drahimskiej nad jeziorem Drawsko wyznaczono letnie kąpielisko śródlądowe. Istnieje również oficjalne, strzeżone miejsce do kąpieli nad jeziorem Czaplino. Ponadto w Czaplinku znajduje się park linowy, który otwarto 30 kwietnia 2016.
Kultura i sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście odbywały się Międzynarodowe Zloty Miłośników motocykli Harley-Davidson. Co roku organizowane są wystawy gołębi.
Miejscową drużyną piłkarską jest „Lech” Czaplinek grający obecnie w IV lidze polskiej. W sezonach 2002–2004 oraz 2007/2008 klub grał w grupie zachodniopomorskiej IV ligi. „Lech” posiada 5 sekcji wiekowych (Młodzik Młodszy, Młodzik, Junior Młodszy i Starszy oraz Senior). Klub posiada własny stadion na ponad 250 miejsc, przy ulicy Parkowej.
W mieście funkcjonują również:
- klub sportowy KS „Iras” Czaplinek (piłka nożna i siatkówka)
- „Salos” Czaplinek (młodzież salezjańska) – sekcje koszykówki, siatkówki, tenisa stołowego.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]
W Czaplinku znajduje się szkoła podstawowa (przy ul. Wałeckiej 49 oraz przy ul. Słonecznej 27), Zespół Szkół (przy ul. Grunwaldzkiej 1), który obejmuje Liceum Ogólnokształcące im. 3 Dywizji Strzelców Karpackich, Technikum oraz Zasadniczą Szkołę Zawodową im. Stefana Czarnieckiego. Poza tym przy ul. Parkowej 2 działa Szkoła Policealna i Liceum uzupełniające. Przy ul. Pławieńskiej znajduje się również Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy dla dziewcząt. W mieście znajdują się trzy przedszkole niepubliczne[22] oraz jedno przedszkole publiczne przy ul. Grunwaldzkiej.
Administracja
[edytuj | edytuj kod]
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Czaplinka wybierają do swojej rady miejskiej 9 radnych (9 z 15). Pozostałych sześciu radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Czaplinek. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest Ratusz na czaplineckim rynku (Rynek 6).
Gmina Czaplinek utworzyła w obrębie miasta 4 jednostki pomocnicze, zwane osiedlami samorządu mieszkańców (tj. Osiedle Nr 1, 2, 3, 4 Samorządu Mieszkańców). W każdym z nich organ uchwałodawczy – ogólne zebranie mieszkańców wybiera zarząd osiedla, który składa się z 3 do 8 członków, wraz z przewodniczącym[23][24][25].
Mieszkańcy Czaplinka wybierają posłów na Sejm RP z okręgu wyborczego nr 40 (Koszalin), senatora z okręgu nr 99, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 13.
Czaplinek jest siedzibą nadleśnictwa, składającego się z dwóch obrębów (Piława i Czaplinek), w skład których wchodzi 11 leśnictw: Sikory, Łubowo, Worowo, Piaseczno, Kiełpino, Międzylesie, Polne, Rakowo, Nowy Chwalim, Jeziorki, Juchowo. Obszar nadleśnictwa wynosi 15 692 ha, w tym 14 577 ha powierzchni leśnej[26].
Współpraca zagraniczna
[edytuj | edytuj kod]Partnerzy miasta i gminy Czaplinek[27]:
- Bad Schwartau (Niemcy) od 4 września 1993
- Grimmen (Niemcy) od 19 lipca 2002
- Lychen (Niemcy) od 16 listopada 2001
- Marlow (Niemcy) od 19 lipca 2002
- Ratekau (Niemcy) od 1991
Transport
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Drogowy
[edytuj | edytuj kod]20 DK20: Stargard - Czaplinek - Szczecinek
177 DW177: Wieleń - Człopa - Tuczno - Mirosławiec - Czaplinek
171 DW171: Bobolice - Barwice - Czaplinek
163 DW163: Kołobrzeg - Karlino - Białogard - Połczyn-Zdrój - Czaplinek[28][29]
Kolejowy
[edytuj | edytuj kod]W Czaplinku znajduje się stacja kolejowa linii kolejowej nr 210.
Lotniczy
[edytuj | edytuj kod]Około 7 km na południowy wschód od miasta funkcjonuje lądowisko Czaplinek-Broczyno.
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]W okresie PRL na trasie Rynek – dworzec kolejowy funkcjonowała komunikacja miejska[30].
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Ludzie związani z Czaplinkiem
[edytuj | edytuj kod]W Czaplinku urodził się Emil Palleske (1823–1880), sławny w XIX w. Europie aktor, deklamator, pisarz i biograf Schillera.
W Czaplinku przed II wojną światową mieszkał Iwan Sołoniewicz, rosyjski pisarz, który w 1934 wraz z synem Jurijem i bratem Borysem zbiegł z gułagu w rejonie Karelii i przedostał się do sąsiedniej Finlandii.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Na Ziemi Ojców, Rocznik Ziem Zachodnich i Północnych, 1962, Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, s. 182.
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-12-05] (pol.).
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 5 czerwca 2013, ISSN 1734-6118.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2014-07-24. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Krystyna Kamińska: Lokacje miast na prawie magdeburskim na ziemiach polskich do 1370 r. Studium historycznoprawne. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1990. ISBN 83-231-0217-1. (pol.).
- ↑ Historia. powiatwalecki.pl. [dostęp 2023-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-06)]. (pol.).
- ↑ Tadeusz Białecki: Herby miast Pomorza Zachodniego. Szczecin: Wydawnictwo Polskie Pismo i Książka, 1991, s. 32. ISBN 83-85360-01-8. (pol.).
- ↑ Historia miejscowości. sztetl.org.pl. [dostęp 2023-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-05)]. (pol.).
- ↑ Czaplinek, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-02-05] [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ Alfred Wielopolski: Gospodarka Pomorza Zachodniego w latach 1800–1918. Szczecin: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959, s. 140. OCLC 69308165. (pol.).
- ↑ Władysław Jan Grabski: 300 miast wróciło do Polski. Informator historyczny, 960–1960. Wyd. 3. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1960, s. 67. OCLC 914564210. (pol.).
- ↑ a b c d e Chmielewski 1982 ↓, s. 278–279.
- ↑ a b c d e Sulimierski 1892 ↓, s. 292–293.
- ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 242.
- ↑ Czesław Piskorski „Pomorze Zachodnie, mały przewodnik”, Wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1980, s. 121. ISBN 83-217-2292-X.
- ↑ Arkusz 42 Stettin (Szczecin). Mapa operacyjna 1:300 000. Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa: 1938.
- ↑ Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945–1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 45. ISBN 83-87879-34-7.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262.
- ↑ Czaplinek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. zachodniopomorskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 12. [dostęp 2013-05-03].
- ↑ „Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków”. Szczecin.
- ↑ Lista szkół – Gmina Czaplinek. [w:] www.katalog.szkolnictwa.pl [on-line]. [dostęp 2014-02-01].
- ↑ Uchwała Nr X/83/07 Rady Miejskiej w Czaplinku z dnia 6 lipca 2007 r. ws. Statutu Osiedla Nr 1 (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2007 r. Nr 88, poz. 1482).
- ↑ Uchwała Nr X/84/07 Rady Miejskiej w Czaplinku z dnia 6 lipca 2007 r. ws. Statutu Osiedla Nr 2 (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2007 r. Nr 88, poz. 1483).
- ↑ Uchwała Nr X/85/07 Rady Miejskiej w Czaplinku z dnia 6 lipca 2007 r. ws. Statutu Osiedla Nr 3 (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2007 r. Nr 88, poz. 1485).
- ↑ Pojezierze Drawskie – lasy.
- ↑ Kontakty zagraniczne. UMiG w Czaplinku. [dostęp 2009-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-18)]. (pol.).
- ↑ https://lokalnyreporter.pl/2023/03/03/bedzie-kolejny-etap-przebudowy-drogi-z-polczyna-zdroju-do-czaplinka/
- ↑ http://zzdw.koszalin.pl/mapy/mapa3.jpg
- ↑ Remigiusz Grochowiak Atlas komunikacji miejskiej. Województwo zachodniopomorskie.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Czaplinek”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 278–279.
- Filip Sulimierski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XII, hasło „Tempelburg” (2). Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1892, s. 292–293.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Czaplinek w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Historia Żydów w Czaplinku na portalu Wirtualny Sztetl
- Tempelburg (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 292.
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
|
