Łabędź krzykliwy

Łabędź krzykliwy
	Cygnus cygnus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	gęsi
Plemię	Cygnini
Rodzaj	Cygnus
Gatunek	łabędź krzykliwy
Synonimy
	Anas Cygnus Linnaeus, 1758; Olor cygnus (Linnaeus, 1758); Cygnus Islandicus C.L. Brehm, 1831;
	Anas Cygnus Linnaeus, 1758; Olor cygnus (Linnaeus, 1758); Cygnus Islandicus C.L. Brehm, 1831;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; latem zimą cały rok
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Łabędź krzykliwy^[6] (Cygnus cygnus) – gatunek dużego ptaka z podrodziny gęsi (Anserinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Palearktykę od Islandii po Kamczatkę. Zimuje w Europie oraz środkowej i wschodniej Azji. Przeloty w marcu – maju i wrześniu – listopadzie. W Polsce pierwsze gniazdowanie stwierdzono w 1973^[7], obecnie gniazduje w ilości 120–200 par, szczególnie liczny jest na wybrzeżu Bałtyku zimą i podczas przelotów.

Systematyka

Jest to gatunek monotypowy^[8]^[9]. Łabędź trąbiący (Cygnus buccinator), który niegdyś uznawany był za jego północnoamerykański podgatunek, obecnie jednoznacznie traktowany jest jako osobny gatunek.

Morfologia

Długość ciała 140–165 cm, rozpiętość skrzydeł 205–243 cm; masa ciała samic 5600–13100 g, samców 7200–15500 g^[10]. Dorosłe ptaki jednolicie białe, dziób czarny z dużą, klinowatą żółtą plamą (większą niż u łabędzia czarnodziobego). Młode szare, plama na dziobie w kolorach bladożółtym i cielistym, szatę białą uzyskują w 3. roku życia. Jego okrzyki są charakterystyczne dla zimnych krajobrazów północy, zwłaszcza w czasie jesiennych przelotów. Dźwięki wydawane zarówno w locie, jak i na wodzie, przypominają klangor żurawi. Wtedy to ptaki lecą w regularnych formacjach. Prawie dorównuje wielkością łabędziowi niememu, choć nie ma tak okazałej sylwetki. W przeciwieństwie do łabędzia niemego, nie przyjmuje postawy grożącej z uniesionymi na kształt żagla skrzydłami, a pływając trzyma szyję prosto (łabędź niemy często wygina szyję w kształt S)^[11]. Na wodzie ma wyprostowaną szyję i skrzydła położone na grzbiecie, a niemy szyję zgiętą w S i wzniesione skrzydła. Różnica polega też na tym, że w czasie jego lotu nie słychać szumu skrzydeł.

Ekologia i zachowanie

Biotop: Duże jeziora z pasem trzcin, śródleśne jeziorka, moczary, stawy i morskie wybrzeża na arktycznej tundrze, gdzie przybywa już w lutym i marcu. W Polsce najczęściej gniazduje na stawach rybnych (np. w Dolinie Baryczy), rzadziej na starorzeczach. Zimuje na wybrzeżach morskich i w ujściach rzek, a pod koniec tego okresu dobiera się w pary, które pozostają sobie wierne.

Gniazdo: Na lądzie, rzadziej w płytkiej wodzie na brzegu w trzcinach lub na wyspie. Tworzy je sterta roślinnych materiałów.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 3 do 7 białych jaj w kwietniu lub maju.
Wysiadywanie i dorastanie: Jaja wysiadywane są przez okres 35–40 dni tylko przez samicę. Samiec czuwa w pobliżu gniazda i w razie potrzeby broni go. Pisklęta wykluwają się w jednym czasie i są wyprowadzane na wodę zaraz po obeschnięciu. Młodymi zajmują się oboje rodzice. Rodzina trzyma się razem, pisklęta płyną sznurem za matką, czasem na jej grzbiecie. Samiec strzeże ich z tyłu. W przypadku zagrożenia reagują oboje rodzice – kąsają dziobem i uderzają skrzydłami. Młode dorastają powoli. Pierze porasta po 2 miesiącach. Żywią się roślinami, mięczakami i owadami.
Pożywienie: Części zielone roślin wodnych i ich nasiona. Pisklęta jedzą również drobne bezkręgowce.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nieprzerwanie od 1988 roku jest zaliczany do kategorii LC (najmniejszej troski). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2016 roku, przekracza 180 tysięcy osobników. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany^[5].

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[12]. W latach 2013–2018 populację lęgową na terenie kraju szacowano na 120–200 par, zaś populację zimującą na 10–20 tysięcy osobników^[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski łabędź krzykliwy sklasyfikowany został jako gatunek bliski zagrożenia (NT)^[14].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Cygnus cygnus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 122. (łac.).
↑ Olor cygnus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-16] (ang.).
↑ C.L. Brehm: Handbuch der Naturgeschichte aller Vögel Deutschlands. Ilmenau: B.F. Voigt, 1831, s. 832-833, ryc. XLI, fig. 1. (niem.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Cygnus cygnus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-11] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Cygnini Vigors, 1825 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-11].
↑ KawenczyńskiK. K. KawenczyńskiK., KoźniewskiK. P. KoźniewskiK., LuniakL. M. LuniakL., Lęg łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus (L.) na Bagnie Ławki, „Przegl. Zool.”, 1974 .
↑ Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Whooper Swan (Cygnus cygnus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-10].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-11]. (ang.).
↑ C. Carboneras & G.M. Kirwan: Whooper Swan (Cygnus cygnus), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.whoswa.01. [dostęp 2020-07-11]. (ang.).
↑ L.L. Svesson L.L., K.K. Mullarney K.K., D.D. Zetterstrom D.D., Collins Bird Guide, 2nd edition, ISBN 978-0-00-726814-6 .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
Cygnus cygnus (Łabędź krzykliwy). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 100–105.

[itis-1] Cygnus cygnus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Linnaeus-2] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 122. (łac.).

[itis2-3] Olor cygnus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-16] (ang.).

[Brehm-4] C.L. Brehm: Handbuch der Naturgeschichte aller Vögel Deutschlands. Ilmenau: B.F. Voigt, 1831, s. 832-833, ryc. XLI, fig. 1. (niem.).

[iucn-5] BirdLife International, Cygnus cygnus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-11] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-6] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Cygnini Vigors, 1825 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-11].

[7] KawenczyńskiK. K. KawenczyńskiK., KoźniewskiK. P. KoźniewskiK., LuniakL. M. LuniakL., Lęg łabędzia krzykliwego Cygnus cygnus (L.) na Bagnie Ławki, „Przegl. Zool.”, 1974 .

[hbwa-8] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Whooper Swan (Cygnus cygnus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-10].

[ioc-9] Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-11]. (ang.).

[Carboneras&Kirwan-10] C. Carboneras & G.M. Kirwan: Whooper Swan (Cygnus cygnus), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.whoswa.01. [dostęp 2020-07-11]. (ang.).

[11] L.L. Svesson L.L., K.K. Mullarney K.K., D.D. Zetterstrom D.D., Collins Bird Guide, 2nd edition, ISBN 978-0-00-726814-6 .

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-13] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[clpp-14] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]