Alzhéimer

Alzhéimer
Clasificación e recursos externos
Comparación entre un cerebro normal e un cerebro afectado de alzhéimer.
ICD-10	G30, F00G30, F00
ICD-9	331.0, 290.1
OMIM	104300
DiseasesDB	490
MedlinePlus	000760
eMedicine	neuro/13 alzheimer's+disease
MeSH	D000544
GeneReviews	NBK1161
Aviso médico. Advertencia: A Wikipedia non dá consellos médicos. Se cre que pode requirir tratamento, por favor, consúltello ao médico.

A doenza de Alzheimer, enfermidade de Alzheimer ou simplemente alzhéimer é unha enfermidade neurodexenerativa e desmielinizante do cerebro, caracterizada por unha perda das facultades cognitivas superiores, manifestándose inicialmente como alteracións da memoria episódica. Estes déficits amnésicos agrávanse coa progresión da doenza, e están posteriormente acompañados por déficits visio-espaciais e de linguaxe. O inicio da doenza pode darse moitas veces como simples alteracións da personalidade, con ideación paranoide. Caracterízase na súa forma típica por unha perda da memoria inmediata e doutras capacidades mentais, a medida que as células nerviosas (neuronas) morren e diferentes zonas do cerebro se atrofian. A enfermidade adoita ter unha duración media aproximada despois do diagnóstico de entre 7 a 10 anos, variando en proporción directa coa severidade da enfermidade no momento do diagnóstico.

A enfermidade de Alzheimer é a forma máis común de demencia, é incurable e terminal, que aparece con maior frecuencia en persoas maiores de 65 anos de idade. Os síntomas da enfermidade como unha entidade nosolóxica definida foi identificada por Emil Kraepelin, mentres que a neuropatoloxía característica foi observada por primeira vez por Alois Alzheimer en 1906. Así pois, o descubrimento da enfermidade foi obra de ambos os dous psiquiatras, que traballaban no mesmo laboratorio. Con todo, dada a grande importancia que Kraepelin daba a atopar a base neuropatolóxica das desordes psiquiátricas, decidiu designar a doenza como enfermidade de Alzheimer en honor ao seu compañeiro.

Polo xeral, o síntoma inicial é a inhabilidade de adquirir novas memorias, pero adoita confundirse con actitudes relacionadas coa vellez ou o estrés. Ante a sospeita de alzhéimer, o diagnóstico realízase con avaliacións de conduta e cognitivas, así como neuroimaxes, de estar dispoñibles. A medida que progresa a enfermidade, aparecen confusión mental, irritabilidade e agresión, cambios do humor, trastornos da linguaxe, perda da memoria de longo prazo e unha predisposición a illarse a medida que os sentidos do paciente diminúen. Gradualmente pérdense as funcións biolóxicas que finalmente levan á morte. O prognóstico para cada individuo é difícil de determinar. A media xeral é de 7 anos, menos do 3% dos pacientes viven máis de 14 anos despois do diagnóstico.

A causa do alzhéimer permanece descoñecida, aínda que as últimas investigacións parecen indicar que están implicados procesos de tipo priónico. As investigacións adoitan asociar a enfermidade á aparición de placas senís e nobelos neurofibrilares. Os tratamentos actuais ofrecen moderados beneficios sintomáticos, pero non hai tratamento que atrase ou deteña o progreso da enfermidade. Para a prevención do alzhéimer, suxeríronse un número variado de hábitos condutuais, pero non hai evidencias publicadas que destaquen os beneficios desas recomendacións, incluíndo estimulación mental e dieta equilibrada. O papel que xoga o coidador do suxeito con alzhéimer é fundamental, aínda cando as presións e demanda física deses coidados poden chegar a ser unha gran carga persoal.

O Día Internacional do Alzhéimer celébrase o 21 de setembro, data elixida pola OMS e a Federación Internacional do Alzhéimer, data na cal se celebran en diversos países actividades para concienciar e axudar a previr a enfermidade.

Prevese que en 2050 os pacientes de alzhéimer se vaian multiplicar por cinco.

Historia

Auguste D., paciente na que Alois Alzheimer identificou por primeira vez os síntomas da enfermidade que levaría o seu nome.

Médicos gregos e romanos asociaron a vellez coa demencia, pero non foi ata 1901 cando o psiquiatra alemán Alois Alzheimer identificou o primeiro caso do que se coñece hoxe como enfermidade de Alzheimer, nunha muller de cincuenta anos de idade, a quen chamou «Auguste D». O investigador fixo o seguimento do seu paciente ata a súa morte en 1906, momento en que por primeira vez informou publicamente do caso.

Un dos primeiros síntomas dunha muller de 51 anos foi un forte sentimento de celos cara ao seu marido. Pronto mostrou progresivos fallos de memoria, non podía atopar o seu camiño a casa, arrastraba obxectos sen sentido, escondíase ou ás veces pensaba que outras persoas querían matala, de forma que empezaba a gritar.

Durante o seu internamento os seus xestos mostraban unha completa impotencia. Estaba desorientada en tempo e espazo. De cando en cando dicía que non entendía nada, que se sentía confusa e totalmente perdida. Ás veces consideraba a chegada do médico como a visita dun oficial e pedía perdón por non acabar o seu traballo, mentres que outras veces comezaba a gritar por temor a que o médico quixese operala. En ocasións despedíao completamente indignada, berrando frases que indicaban o seu temor a que o médico quixese ferir o seu honor. De cando en vez estaba completamente delirante, arrastrando as mantas dun lado a outro, chamando ao seu marido e á súa filla, e con aspecto de ter alucinacións auditivas. Con frecuencia gritaba durante horas e cunha voz horrible.

A regresión mental avanzou gradualmente. Tras catro anos e medio de enfermidade, a paciente faleceu. Ao final estaba completamente apática e confinada na cama onde adoptaba unha posición fetal.

Traducido do texto de Alois Alzheimer, 1907

Trala morte da muller, Alzheimer examinoulle o cerebro ao microscopio. Anotou as alteracións das "neurofibrilas", elementos do citoesqueleto tinguidos cunha solución de prata.

A preparación de prata de Bielchowsky mostrou cambios moi característicos das neurofibrilas. Con todo, no interior da célula de aspecto normal podíase observar unha ou varias fibras únicas que eran prominentes polo seu grosor e a súa impregnabilidade. Nunha etapa máis avanzada moitas fibriñas dispostas en paralelo mostraban os mesmos cambios. Logo acumulábanse formando feixes densos e gradualmente avanzaban cara á superficie da célula. Algunhas veces, o núcleo e o citoplasma desaparecían, e só un conxunto de feixes de fibriñas indicaba o lugar onde existiu unha neurona. Como estas fibras podían ser tinguidas con tincións diferentes das neurofibrilas normais, tiña que haberse producido unha transformación química da substancia fibrilar. Esta podería ser a razón pola que as fibriñas sobrevivían á destrución da célula. Parece que a transformación das fibriñas coincide co almacenamento dun produto patolóxico aínda non ben coñecido do metabolismo da neurona. Ao redor dun cuarto ou un terzo de todas as neuronas da cortiza cerebral mostraban esas alteracións. Numerosas neuronas, especialmente nas capas celulares altas, desapareceran totalmente.

Traducido do texto de Alois Alzheimer, 1907

Durante os seguintes cinco anos, a literatura médica reportou polo menos once casos similares, algúns deles utilizando xa o termo «enfermidade de Alzheimer». A enfermidade foi categorizada por primeira vez por Emil Kraepelin logo da supresión dalgúns elementos clínicos concomitantes como delirios e alucinacións, así como características histolóxicas irrelevantes para a enfermidade como os cambios arterioscleróticos, os cales figuraban no informe orixinal sobre Auguste D. Na oitava edición do seu libro de texto de Psiquiatría, publicado en 1910, incluíu á enfermidade do Alzheimer, denominada tamén por Kraepelin «demencia presenil», como un subtipo de demencia senil.

Durante a maior parte do século xx, o diagnóstico do alzhéimer estaba reservado para as persoas entre as idades de 45 e 65 anos con síntomas de demencia. A terminoloxía cambiou desde 1977 cando, nunha conferencia sobre alzhéimer, chegouse á conclusión de que as manifestacións clínicas e patolóxicas da demencia presenil e senil eran case idénticas, aínda que os autores tamén agregaron que iso non descartaba a posibilidade de que tivesen causas diferentes. Isto, a longo prazo, levou a facer o diagnóstico do alzhéimer independentemente da idade. O termo demencia senil do tipo alzhéimer foi empregado durante un tempo para describir o trastorno naquelas persoas maiores de 65 anos, mentres que a enfermidade clásica de Alzheimer reservábase para as de menor idade. Finalmente, o termo enfermidade de Alzheimer foi aprobado oficialmente na nomenclatura médica para describir a individuos de todas as idades cun patrón de síntomas: características, curso da enfermidade e neuropatoloxía comúns.

A Organización Mundial da Saúde (OMS) proclamou o 21 de setembro como o Día Internacional do Alzhéimer (ou da Loita contra o Alzhéimer). Segundo esta organización, a enfermidade de Alzhéimer representa entre un 60% e un 70% dos casos de demencia .

Epidemioloxía

Taxas de incidencia do alzhéimer despois dos 65 anos de idade

Idade	Incidencia (novos casos) por cada mil persoas-idade
65-69	3
70-74	6
75-79	9
80-84	23
85-89	40
90-	69

A incidencia en estudos de cohortes, mostra taxas de entre 10 e 15 novos casos cada mil persoas ao ano para a aparición de calquera forma de demencia e entre 5 e 8 para a aparición do alzhéimer. É dicir, a metade de todos os casos novos de demencia cada ano son pacientes con alzhéimer. Tamén hai diferenzas de incidencia dependendo do sexo, xa que se aprecia un risco maior de padecer a enfermidade nas mulleres, en particular entre a poboación maior de 85 anos.

A prevalencia é a porcentaxe dunha poboación dada cunha enfermidade. A idade avanzada é o principal factor de risco para sufrir alzhéimer: maior frecuencia a maior idade. Nos Estados Unidos, a prevalencia do alzhéimer foi dun 1,6% no ano 2000, tanto na poboación xeral como na comprendida entre os 65 e 74 anos. Apreciouse un aumento do 19% no grupo dos 75 aos 84 anos e do 42% nos maiores de 84 anos de idade; con todo, as taxas de prevalencia nas rexións menos desenvolvidas do mundo son inferiores. A Organización Mundial da Saúde estimou que en 2005 o 0,379% das persoas a nivel mundial tiñan demencia e que a prevalencia aumentaría a un 0,441% en 2015 e a un 0,556% en 2030. doutra banda, para o ano 2010 a Alzheimer's Disease International estimou unha prevalencia de demencia do 4,7% a nivel mundial para persoas con 60 anos ou máis, representada por certas cifras ao alza respecto de varios estudos publicados con anterioridade (10% superiores ás estimadas para The Lancet en 2005).

Outro estudo estimou que no ano 2006, un 0,4% da poboación mundial (entre 0,17 e o 0,89%; valor absoluto aproximadamente 26,6 millóns ou entre 11,4 e o 59,4 millóns) veríase afectado polo alzhéimer e que a prevalencia se triplicaría para o ano 2050.

Etioloxía

As causas do alzhéimer non foron completamente descubertas. Existen tres principais hipóteses para explicar o fenómeno: o déficit da acetilcolina, a acumulación de amiloide ou tau e os trastornos metabólicos.

A máis antiga delas e na que se basean a maioría dos tratamentos dispoñibles é a hipótese colinérxica, a cal suxire que o alzhéimer débese a unha redución na síntese do neurotransmisor acetilcolina. Esta hipótese non mantivo apoio global por razón de que os medicamentos que tratan unha deficiencia colinérxica teñen reducida efectividade na prevención ou cura do alzhéimer, aínda que se propuxo que os efectos da acetilcolina dan inicio a unha acumulación a tan grandes escalas que leva á neuroinflamación xeneralizada que deixa de ser tratable simplemente promovendo a síntese do neurotransmisor.

Outra hipótese proposta en 1991, relacionouse coa acumulación anómala de proteínas beta-amiloide (tamén chamada amiloide Aβ) e tau no cerebro dos pacientes con alzhéimer. Nunha minoría de pacientes, a enfermidade prodúcese pola aparición de mutacións nos xenes PSEN1, PSEN2 e no xene da APP, localizado no cromosoma 21. Neste último caso a enfermidade aparece clasicamente en persoas co síndrome de Down (trisomía no cromosoma 21), case universalmente aos 40 anos de vida e transmítese de pais a fillos (polo que existen, habitualmente, antecedentes familiares de alzhéimer nos pacientes que desenvolven a enfermidade en idades precoces). Esa relación co cromosoma 21, e a tan elevada frecuencia de aparición da enfermidade nas trisomías dese cromosoma, fan que a teoría sexa moi evidente.

O alzhéimer está caracterizado por depósitos amiloideos no cerebro. O seu compoñente principal é o péptido beta amiloide de 42 aminoácidos (βA42), en cuxo proceso de produción, é fundamental a participación da γ-secretase, que depende á súa vez das presenilinas (PSEN).

Deste xeito institúese un novo grupo de moléculas de relativo recente descubrimento, implicadas na xénese da enfermidade do Alzheimer e fundamental para a súa comprensión e que ofrecen posibilidades como dianas terapéuticas. Para comprender que son estas moléculas, debemos sinalar que se tratan dun grupo de substancias peptídicas producidas principalmente no cerebro. Hai dous tipos, PSEN 1 e PSEN 2, cunha estrutura similar. A función principal que desempeñan ambas PSEN consiste no procesamento proteolítico de numerosas proteínas de membrana de tipo 1, entre elas a APP, formando parte da γ secretase; de aí a importancia das PSEN na enfermidade de Alzheimer, xa que a través da regulación da γ secretase determinan a forma de Aβ que se xera e xa que logo a súa acumulación no tecido cerebral. O alzhéimer de inicio cedo relacionouse con mutacións no cromosoma 21, que contén o xene da APP, e os cromosomas 14 e 1, que codifican para PSEN1 e PSEN2 respectivamente; estas mutacións teñen como resultado, entre outros efectos, o aumento da concentración de βA. Mentres que o alzhéimer de inicio tardío relaciónase con mutacións no xene da apolipoproteina E. O xene que codifica a PSEN1, do que se coñecen 177 mutacións distintas, é o responsable da aparición do alzhéimer de inicio tan cedo como aos 23 anos. A mutación da PSEN2 é o causante de menos do 1% dos casos de alzhéimer autosómicos dominantes, influíndo máis nestes portadores os factores ambientais.

Outro gran factor de risco xenético é a presenza do xene da APOE4, o cal tende a producir unha acumulación amiloide no cerebro antes da aparición dos primeiros síntomas do alzhéimer. Polo tanto, a deposición do amiloide Aβ tende a preceder a clínica do alzhéimer. Outras evidencias parten dos achados en ratos xeneticamente modificados, os cales só expresan un xene humano mutado, o da APP, o cal invariablemente cáusalles o desenvolvemento de placas amiloides fibrilares. Descubriuse unha vacina experimental que causaba a eliminación destas placas pero non tiña efecto sobre a demencia.

Os depósitos das placas non teñen correlación coa perda neuronal. Esta observación apoia a hipótese tau, a cal defende que é esta proteína a que dá inicio á cascada de trastornos da enfermidade de Alzheimer. De acordo a este modelo, as tau hiperfosforiladas adoptan formas anómalas distribuíndose en longas fileiras. Eventualmente forman ovillos de neurofibrilas dentro dos corpos das células nerviosas. Cando isto ocorre, os microtúbulos desintégranse colapsando o sistema de transporte da neurona. Iso pode dar inicio ás primeiras disfuncións na comunicación bioquímica entre unha neurona e a outra e implicar á morte destas células.

Un número de investigacións recentes relacionou a demencia, incluíndo a enfermidade de Alzheimer, con desordes metabólicas, particularmente coa hiperglicemia e a resistencia á insulina. A expresión de receptores da insulina foi demostrada nas neuronas do sistema nervioso central, preferentemente nas do hipocampo. Nestas neuronas, cando a insulina se une ao seu receptor celular, promovese a activación de cascadas de señalización intracelular que conducen ao cambio da expresión dos xenes relacionados cos procesos de plasticidade sináptica e das enzimas relacionadas co despexe da mesma insulina e do beta-amiloide. Estas enzimas degradantes de insulina promoven a diminución da toxicidade debida ao amiloide en modelos animais.

Algúns estudos suxeriron unha hipótese sobre a relación desta enfermidade co aluminio. Dita hipótese suxire que os utensilios de aluminio contaminan con trazas de ións alúmina nos alimentos. Estes ións focalizanse nos receptores producindo degradación e formación de plaquetas amiloide, este feito está sendo proposto nos centros de investigación da enfermidade. Malia a polémica existente en torno ao papel que ten o aluminio como factor de risco do alzhéimer, nos últimos anos os estudos científicos mostraron que este metal podería estar relacionado co desenvolvemento da enfermidade. Os resultados mostran que o aluminio asóciase a varios procesos neurofisiolóxicos que provocan a característica dexeneración do alzhéimer.

Patoxenia

Imaxe histopatolóxica de placas senís vista na córtex cerebral dun paciente coa enfermidade de Alzheimer. Impregnación con prata.

A enfermidade de Alzheimer caracterízase pola perda de neuronas e sinapses no córtex cerebral e en certas rexións subcorticais. Esta perda resulta nunha atrofia das rexións afectadas, incluíndo unha dexeneración no lobo temporal e parietal e partes da córtex frontal e a circunvolución cingulada.

Neuropatoloxía

As placas son depósitos densos, insolubles, da proteína beta-amiloide e de material celular, que se localizan fóra e ao redor das neuronas. Estas continúan crecendo ata formar fibras entretecidas dentro da célula nerviosa, os chamados nobelos. É probable que moitos individuos, na súa vellez, desenvolvan estas placas e nobelos como parte do proceso normal do envellecemento, con todo, os pacientes con alzhéimer teñen un maior número en lugares específicos do cerebro como o lobo temporal.

Bioquímica

A enfermidade de Alzheimer definiuse como unha enfermidade que altera o pregamento de proteínas ou proteopatía, debido á acumulación de proteínas Aβ e tau, anormalmente dobradas, no cerebro. As placas neuríticas están constituídas por pequenos péptidos de 39 a 43 aminoácidos de lonxitude, chamados beta-amiloides (abreviados A-beta ou Aβ). O beta-amiloide é un fragmento que provén dunha proteína de maior tamaño coñecida como proteína precursora amiloide (APP, polas súas siglas en inglés). Esta proteína é indispensable para o crecemento das neuronas, para a súa supervivencia e a súa reparación postdano. Na enfermidade de Alzheimer, un proceso aínda descoñecido é o responsable de que a APP sexa dividida en varios fragmentos de menor tamaño por enzimas que catalizan un proceso de proteólise. Un destes fragmentos é a fibra do beta-amiloide, o cal agrúpase e depositase fóra das neuronas en formacións microscopicamente densas coñecidas como placas senís.

A enfermidade do Alzheimer considérase tamén unha tauopatía, debido á agregación anormal da proteína tau. As neuronas sas conteñen un citoesqueleto, unha estrutura intracelular de soporte, parcialmente feito de microtúbulos. Estes microtúbulos actúan como vías que guían os nutrientes e outras moléculas desde o corpo celular ata os extremos dos axóns e viceversa. Cada proteína tau estabiliza os microtúbulos cando é fosforilado, e por esa asociación denomínaselle proteína asociada ao microtúbulo. No alzhéimer, a tau procede por cambios químicos resultado da súa hiperfosforilación, únese con outras febras tau creando madeixas de neurofibrilas e, deste xeito, desintegra o sistema de transporte da neurona.

Enzimas actuando sobre a proteína precursora amiloide (APP) cortándoa en fragmentos de beta-amiloide, os cales son indispensables para a formación das placas seniles do alzhéimer.

Patoloxía

Na enfermidade do Alzhéimer, os cambios na proteína tau producen a desintegración dos microtúbulos nas células cerebrais.

Non se explicou por completo como a produción e agregación dos péptidos Aβ xogan un rol no alzhéimer. A fórmula tradicional da hipótese amiloide apunta á acumulación dos péptidos Aβ como o evento principal que comporta a dexeneración neuronal. A acumulación das fibras amiloides, que parece ser a forma anómala da proteína responsable da perturbación da homeostase do ion calcio intracelular, induce a morte celular programada, chamada apoptose. Sábese tamén, que a Aβ acumúlase selectivamente nas mitocondrias das células cerebrais afectadas no alzhéimer e que é capaz de inhibir certas funcións enzimáticas, así como alterar a utilización da glicosa polas neuronas.

Varios mecanismos inflamatorios e a intervención das citoquinas poden tamén xogar un papel na patoloxía da enfermidade de Alzheimer. A inflamación é o marcador xeral de dano nos tecidos en calquera enfermidade e pode ser secundario ao dano producido polo alzhéimer, ou ben, a expresión dunha resposta inmunolóxica.

Xenética

A gran maioría dos pacientes desta enfermidade teñen ou han ter algún familiar con devandita enfermidade. Tamén hai que dicir que unha pequena representación dos pacientes de alzhéimer é debido a unha xeración autosomal dominante, facendo que a enfermidade apareza de forma temperá. En menos dun 10% dos casos, o alzhéimer aparece antes dos 60 anos de idade como consecuencia de mutacións autosómicas dominantes, representando, apenas, un 0,01% de todos os casos. Estas mutacións descubríronse en tres xenes distintos: o xene da proteína precursora de amiloide (APP) e os xenes das presenilinas 1 e 2. Aínda que a forma de aparición temperá da enfermidade de Alzheimer ocorre por mutacións en tres xenes básicos, a forma máis común non se puido explicar cun modelo puramente xenético. A presenza do xene da apolipoproteína E é o factor de risco xenético máis importante para padecer alzhéimer, pero non permite explicar todos os casos da enfermidade.

En 1987, descubriuse a relación da enfermidade de Alzheimer co cromosoma 21. Isto foi importante porque a maioría dos afectados pola "síndrome de Down" ou trisomía do cromosoma 21, padecen lesións neuropatolóxicas similares ás do alzhéimer. Dentro do cromosoma 21 atopamos o xene APP. John Hardy e os seus colaboradores en 1991 afirmaron que este xene estaba implicado na enfermidade de Alzheimer nun reducido número de familias. Con todo, considérase que entre o 5-10% dos familiares coa enfermidade precoz padécena debido a unha mutación deste xene. As investigacións dentro deste xene centráronse no péptido Aβ (todas as mutacións atópanse ao redor deste péptido). As mutacións producían un aumento das concentracións do péptido Aβ. Isto levou á formación da hipótese de "fervenza amiloide" nos anos 90. A "fervenza amiloide" consiste en que a gran produción de Aβ levaría á formación de depósitos en formas de placas senís. Estas placas senís serían nocivas para as células que producirían madeixas neurofibrilares, a morte celular e a demencia. Máis tarde viuse nun grupo amplo de familias o ligamento da enfermidade de Alzheimer co cromosoma 14. Pero isto levou a unha cadea de erros e con iso unhas conclusións erróneas. Rudy Tanzi e Peter St George-Hyslop en 1995, mediante as técnicas de clonaxe descubriron outro xene, o S182 ou Presenilina-1 (PS1). Este xene atópase entre os dominios 9 e 8 de transmembrana (con dúas rexións hidrofílicas) e atoparonse máis de 30 mutacións. Este xene intervén en procesos de apoptose e é fundamental durante o desenvolvemento. A maioría das mutacións do xene Presenilina-1 (PS1) provocan un cambio na estrutura primaria. A PS1 e a enfermidade do Alzheimer non teñen unha clara relación, pero hai que destacar que os pacientes que tiveron mutacións aumentan o péptido Aβ no plasma. Pouco máis tarde descubriuse un novo xene que se denomina presenilina-2 (PS2) e tamén provoca o ascenso na concentración do péptido Aβ, aínda que as mutacións observadas son de menor cantidade que nos outros xenes (APP e PS1). A PS2 está formada por 8 ou 9 dominios transmembrana.

A maioría das mutacións no xene da APP e nos das presenilinas, aumentan a produción dunha pequena proteína chamada beta-amiloide (Abeta 2), a cal é o principal compoñente das placas senís.

Aínda que a maioría dos casos de alzhéimer non se deben a unha herdanza familiar, certos xenes actúan como factores de risco. Un exemplo é a transmisión familiar do alelo e4 do xene da apolipoproteína E. Este xene considérase un factor de risco para a aparición do alzhéimer esporádico en fases tardías producindo un 50% dos casos de alzhéimer. Ademais deste, ao redor de 400 xenes foron tamén investigados pola súa relación co alzhéimer esporádico en fase tardía. Así pois, os xenetistas coinciden en que hai máis xenes que actúan como factores de risco, aínda que tamén afirman que existen outros que teñen certos efectos protectores que levan a atrasar a idade da aparición do alzhéimer. Un exemplo é a alteración no xene da reelina, que contribúe a aumentar o risco de aparición do alzhéimer en mulleres.

Características

O transcurso da enfermidade divídese en catro etapas, con modelos progresivos de impedimentos cognitivos e funcionais.

Predemencia

Os primeiros síntomas que se manifestan adoitan ser confundidos por simples efectos da idade ou causas do estrés. Un test neuropsicolóxico detallado pode revelar lixeiras dificultades cognitivas ata oito anos antes de que a persoa cumpra os criterios clínicos que definen o diagnóstico de alzhéimer. Estes primeiros síntomas poden afectar ás actividades cotiás máis complexas. O déficit que máis destaca é a perda de memoria, que se expresa como unha dificultade para recordar feitos sucedidos recentemente e a incapacidade de reter nova información.

Nestes primeiros momentos tamén resultan sintomáticamente significativos os problemas sutís con funcións executivas ou de atención, de planificar, de flexibilidade e de pensamento abstracto ou ben deterioración da memoria semántica (recordar o significado das palabras e poder relacionar conceptos ). Tamén é probable observar apatía, que acaba sendo o síntoma neuropsiquiátrico máis persistente ao longo do desenvolvemento da enfermidade. Este estadio preclínico tamén se chamou deterioración cognitiva leve, pero discútese se este termo corresponde a unha fase de diagnóstico diferente ou se se identifica como o primeiro chanzo da enfermidade de Alzheimer.

Demencia precoz

A diminución na destreza da coordinación muscular de pequenos movementos, como o tecer, comezan a aparecer no paciente de alzhéimer nas fases iniciais da enfermidade.

Os síntomas nesta fase inicial van desde unha simple e insignificante, pero ás veces recorrente, perda de memoria (como a dificultade en orientarse un mesmo en lugares como rúas ao estar conducindo o automóbil), ata unha constante e máis persuasiva perda da memoria coñecida como memoria a curto prazo, presentando dificultades ao interactuar en áreas de índole familiar como a veciñanza onde o individuo habita. É frecuente que o diagnóstico definitivo se dea aos enfermos xa con deterioración na aprendizaxe e na memoria. Con todo. nunha pequena parte deles, as dificultades coa linguaxe, as funcións executivas, a percepción (agnosia) ou a execución de movementos (apraxia) son máis prominentes que os problemas de memoria. Aínda así, o alzhéimer non afecta a todas as capacidades da memoria por igual: os feitos e os recordos recentes vense afectados en maior grado que os recordos antigos da propia vida (memoria episódica), os datos aprendidas (memoria semántica) e a memoria implícita (a memoria de como manexar o corpo para facer cousas, como usar un garfo para comer).

Os problemas coa linguaxe, por outra banda, caracterízanse principalmente por unha diminución tanto do vocabulario como da fluidez da fala, o que implica un empobrecemento en xeral da linguaxe oral e escrita. Neste punto, con todo, o paciente normalmente é capaz de comunicar adecuadamente as súas ideas básicas. Aínda así, cando realiza tarefas de motricidad fina como escribir, pintar ou vestirse, adoita presentar algunha dificultade de coordinación ou planificación de movementos (apraxia), pero a miúdo adoitan pasar desapercibidas. A medida que a enfermidade progresa, os pacientes con alzhéimer a miúdo poden continuar levando a cabo de forma independente algunhas tarefas, pero adoitan necesitar axuda, asistencia ou supervisión nalgunhas das actividades máis cognitivas.

Demencia moderada

O paciente con alzhéimer non morre pola enfermidade, senón por infeccións secundarias como unha chaga de presión ou úlcera de decúbito, lesións que se producen cando unha persoa permanece nunha soa posición por moito tempo.

A deterioración progresiva acaba dificultando a independencia, e os pacientes deixan de ser capaces de levar a cabo as actividades máis básicas do día a día. Ademais, as dificultades no fala convértense evidentes debido a unha crecente incapacidade de recordar vocabulario, que conduce a frecuentes substitucións de palabras incorrectas (parafasia). Do mesmo xeito, a capacidade de escribir e ler tamén se perden progresivamente, e as secuencias motoras complexas vólvense menos coordinadas a medida que a enfermidade avanza, incrementando o risco de caídas. Durante esta fase, os problemas de memoria empeoran, e o paciente pode chegar a non recordar parentes próximos. A memoria a longo prazo, que ata ese momento permanecía intacta, resulta totalmente deteriorada.

Nesta etapa vólvense máis notorios os cambios na conduta. As manifestacións neuropsiquiátricas máis comúns son as distracciones, o desvarío e os episodios de confusión ao final do día (agravados pola fatiga, a pouca luz ou a escuridade), así como a irritabilidade e a labilidade emocional, que inclúen choros ou risas inapropiadas, agresión non premeditada e ata a resistencia ás persoas a cargo dos seus coidados. En aproximadamente o 30% dos pacientes aparecen ilusións no recoñecemento de persoas. Ademais, tamén perden a noción do proceso da súa enfermidade e as súas limitacións (anosognosia), desenvolvendo problemas como a incontinencia urinaria. Estes síntomas estresan aos familiares e as persoas a cargo do coidado do paciente e poden verse reducidos se se traslada a un centro de coidados a longo prazo..

Demencia avanzada

Durante esta etapa na enfermidade de alzhéimer, o paciente xa é completamente dependente dos seus coidadores. A linguaxe quedou reducida a frases curtas e simples, ou ben a palabras soltas, e é moi frecuente que a persoa se trabuque completamente ao intentar falar. Malia esta perda das habilidades lingüísticas, a miúdo os pacientes entenden e responden a sinais emocionais. Aínda que a agresividade pode persistir, a apatía e o esgotamento son resultados moito máis comúns. Ao cabo, os pacientes non poden levar a cabo nin as tarefas máis simples sen axuda. A masa muscular e a mobilidade están totalmente deterioradas ata o punto de que os enfermos xacen prostrados na cama, e non poden nin alimentarse por si mesmos. Neste punto se evidencia que o alzhéimer é unha enfermidade terminal, aínda que a causa de morte non adoita ser a enfermidade por si soa, senón un factor externo como unha infección das úlceras ou unha pneumonía.

Diagnóstico

Tomografía do cerebro dun paciente con alzhéimer mostrando perda da función no lóbulo temporal.

O diagnóstico basase primeiro na historia e nas observacións clínicas, tanto do profesional da saude como a que é referida polos familiares, baseada nas características neurolóxicas e psicolóxicas, así como na ausencia de condicións alternativas: un diagnóstico de exclusión. Durante unhas semanas ou meses realízanse probas de memoria e de funcionamento ou avaliación intelectual. Tamén se efectúan análise de sangue e escáner para descartar diagnósticos alternativos. Non existe un test pre mortem para diagnosticar concluientemente o alzhéimer. Conseguiuse aproximar a certeza do diagnóstico a un 85%, pero o definitivo debe facerse con probas histolóxicas sobre tecido cerebral, xeralmente obtidas na autopsia. As probas de imaxe cerebral —tomografía computadorizada (TC), resonancia magnética nuclear (RMN), tomografía por emisión de positróns (TEP) ou a tomografía computarizada por emisión de fotón único— poden mostrar diferentes signos de que existe unha demencia, pero non especifica de cal se trata. Tralo seu diagnóstico, a expectativa media de vida dos pacientes que viven coa enfermidade de Alzheimer é de entre 7 e 10 anos.

Criterios de diagnóstico

A Asociación do Alzhéimer é o organismo que estableceu os criterios diagnósticos máis comunmente usados, rexistrados nos Criterios NINCDS-ADRDA do Alzhéimer. Estas pautas requiren que a presenza dun trastorno cognitivo e a sospeita dunha síndrome demencial sexan confirmadas cunha avaliación neuropsicolóxica con vistas a categorizar o diagnóstico do alzhéimer en dous: posible ou probable. A confirmación histolóxica, que inclúe un exame microscópico do tecido cerebral, precísase para o diagnóstico definitivo do alzhéimer. Estes criterios inclúen que a presenza dun trastorno cognitivo e a sospeita dunha síndrome demencial sexan confirmados por avaliacións neuropsicolóxicas para distinguir entre un diagnóstico posible ou un probable da enfermidade de Alzheimer. Mostrouse fiabilidade e validez estatística entre os criterios diagnósticos e a confirmación histolóxica definitiva. Son oito os dominios cognitivos que con máis frecuencia dánanse no alzhéimer: a memoria, a linguaxe, a percepción, a atención, as habilidades construtivas e de orientación, a resolución de problemas e as capacidades funcionais. Estes parámetros son equivalentes aos evaluados nos Criterios NINCDS-ADRDA publicados pola Asociación Americana de Psiquiatría.

Ferramentas de diagnóstico

As avaliacións neuropsicolóxicas poden axudar ao diagnóstico do alzhéimer. Nelas afaise facer que o paciente copie debuxos similares á imaxe, que recorde palabras e lea.

As avaliacións neuropsicolóxicas, inclusive o exame minimental, son amplamente usadas para avaliar os trastornos cognitivos necesarios para o diagnóstico do alzhéimer. Outra serie de exames máis comprensivos son necesarios para unha maior fiabilidade nos resultados, especialmente nas fases iniciais da enfermidade. O exame neurolóxico nos inicios do alzhéimer é crucial para o diagnóstico diferencial do alzhéimer e outras enfermidades. As entrevistas a familiares tamén serven para avaliar a enfermidade. Os coidadores poden prover información e detalles importantes sobre as habilidades rutineiras, así como a diminución no tempo da función mental do paciente. O punto de vista da persoa a cargo do paciente é de especial importancia debido a que o paciente, polo xeral, non está ao tanto das súas propias deficiencias. Moitas veces, os familiares teñen desafíos na detección dos síntomas e signos iniciais da demencia e poida que non comuniquen a información de xeito acertado ao profesional de saúde especializado.

Os exames adicionais poden proporcionar información dalgúns elementos da enfermidade e tenden a ser usados para descartar outros diagnósticos. Os exames de sangue poden identificar outras causas de demencia que non sexa o alzhéimer, que poden ser, en poucos casos, enfermidades reversíbeis. O exame psicolóxico para a depresión é de valor, posto que a depresión pode aparecer de xeito concomitante co alzhéimer, ou ben ser a causa dos trastornos cognitivos.

Nos casos en que estean dispoñibles imaxes neurolóxicas especializadas, como a TEP ou a tomografía de fotón único, poden servir para confirmar o diagnóstico do alzhéimer xunto coas avaliacións do status mental do individuo. A capacidade dunha tomografía computarizada por emisión de fotón único, para distinguir entre o alzhéimer e outras posibles causas en alguén que xa foi diagnosticado de demencia, parece ser superior aos intentos de diagnóstico mediante exames mentais e a historia do paciente. Unha nova técnica, coñecida como PiB PET, desenvolveuse para tomar imaxes, directamente e de forma clara, dos depósitos beta-amiloides in vivo, co uso dun radiofármaco que se une selectivamente aos depósitos Aβ. Outro marcado obxectivo recente da enfermidade de Alzheimer é a análise do líquido cefalorraquídeo en busca de amiloides beta ou proteínas tau. Ambos avances da imaxe médica derivaron en propostas para cambiar os criterios diagnósticos.

Tratamento

O tratamento busca confortar o paciente e retardar o máximo posíbel a evolución da doenza. Algunhas drogas son útiles no inicio, e a súa dose debe personalizarse. Son os inhibidores da acetilcolinesterase, medicacións que inhiben a encima responsábel da degradación da acetilcolina producida e liberada por un núcleo na base do cerebro (núcleo basal de Meynert). A deficiencia de acetilcolina considérase epifenómeno da doenza de Alzheimer, mais non é o único evento bioquímico/fisiopatolóxico que ocorre. Máis recentemente, un grupo de medicacións coñecido como inhibidores dos receptores do tipo NMDA(N-Metil-D-Aspartato) do glutamato entrou no mercado. A memantina é tal droga, e a súa acción dáse pola inhibición da ligazón do glutamato, neurotransmisor excitatorio do sistema nervioso central aos seus receptores. O glutamato é responsábel das reaccións de excitotoxicidade con liberación de radicais libres e lesións de tecidos e neuronas.

Contorna social

O avance da enfermidade pode ser máis rápido ou máis lento en función da contorna da persoa con alzhéimer. Os posibles factores sociais que poden acelerar o avance da enfermidade son o estrés na contorna familiar, escasa actividade intelectual ou a vida sedentaria. Por outra banda, un bo ambiente familiar, unha dieta axeitada, o exercicio e a socialización con outras persoas poden axudar a atrasar a aparición e avance da enfermidade.

Tratamentos farmacolóxicos

Probouse a eficacia de fármacos anticolinesterásicos que teñen unha acción inhibidora da colinesterase, a encima encargada de descompoñer a acetilcolina (neurotransmisor que falta na enfermidade de Alzheimer e que incide substancialmente na memoria e outras funcións cognitivas). Incorporáronse ao tratamento da enfermidade novos fármacos que interveñen na regulación da neurotransmisión glutaminérxica. Con todo isto mellorouse o comportamento do enfermo en canto á apatía, a iniciativa, a capacidade funcional e as alucinacións, mellorando a súa calidade de vida. Dende o ano 2008 a melloría obtida con devanditos fármacos é discreta, é dicir, non se conseguiu alterar o curso da demencia subxacente.

O primeiro fármaco anticolinesterásico comercializado foi a tacrina, que deixouse de empregarse pola súa hepatotoxicidade. En 2008, en Europa e Norteamérica existían 4 fármacos dispoñibles, tres deles son inhibidores da acetilcolinesterase: donepezila (comercializado como Aricept), rivastigmina (comercializado como Exelon o Prometax) incluiendo o parche de Exelon, e galantamina (comercializado como Reminyl).

Os tres presentan un perfil de eficacia similar con parecidos efectos secundarios. Estes últimos adoitan ser alteracións gastrointestinais, anorexia e trastornos do ritmo cardíaco. O cuarto medicamento é un antagonista dos receptores NMDA, a memantina. Ningún dos catro é indicado para retardar ou deter o progreso da enfermidade.

A redución na actividade das neuronas colinérxicas é unha das características recoñecidas da enfermidade de Alzheimer. Os inhibidores da acetilcolinesterase empréganse para reducir a taxa de degradación da acetilcolina, mantendo así concentracións adecuadas do neurotransmisor no cerebro e detendo a súa perda causada pola morte das neuronas colinérxicas. Existen evidencias de que estes medicamentos teñen eficacia nas etapas leves e moderadas da enfermidade, aínda que un pouco menos de que sexan útiles na fase avanzada. Só a donepezila aprobouse para este estado da demencia. O uso destes fármacos nos trastornos cognitivos leves non mostrou ser capaz de retardar a aparición do alzhéimer. Os efectos adversos máis comúns inclúen náuseas e vómitos, ambos ligados ao exceso colinérxico que deles deriva. Estes efectos aparecen entre un 10 e un 20% aproximadamente dos tratados e teñen severidade leve a moderada. Entre os efectos secundarios menos frecuentes figuran cambras musculares, diminución da frecuencia cardíaca, diminución do apetito e do peso corporal e un incremento na produción de zume gástrico.

A memantina é un fármaco cun mecanismo de acción diferente, que está indicado nas fases moderadas e avanzadas da enfermidade. O seu mecanismo de acción teórico baséase en antagonizar os receptores NMDA glutaminérxicos, usado nun principio como un axente antigripal. O glutamato é un neurotransmisor excitatorio do sistema nervioso central. Ao parecer, un exceso de estimulación glutaminérxica podería producir ou inducir unha serie de reaccións intraneuronais de carácter tóxico, causando a morte celular por un proceso chamado excitotoxicidade, que consiste nunha sobreestimulación dos receptores do glutamato. Esta excitotoxicidade non só ocorre en pacientes con alzhéimer, senón tamén noutras enfermidades neurodexenerativas, como a enfermidade de Parkinson e a esclerose múltiple. Os ensaios clínicos demostraron unha eficacia moderada nestes pacientes e un perfil de efectos secundarios aceptable. No 2005 aprobouse tamén a súa indicación en fases moderadas da enfermidade, pero os efectos nas fases iniciais son aínda descoñecidos. Os efectos adversos da memantina son infrecuentes e leves e inclúen alucinacións, confusión, mareos, dor de cabeza e fatiga. A combinación de memantina e donepezila mostrou ser estadísticamente significativa pero marxinalmente exitosa desde o punto de vista clínico.

Ademais existen fármacos que melloran algúns dos síntomas que produce esta enfermidade, entre os que se atopan ansiolíticos, hipnóticos, neurolépticos e antidepresivos. Os fármacos antipsicóticos indícanse para reducir a agresión e a psicose en pacientes con alzhéimer que teñen problemas de conduta, pero úsanse con moderación e non de forma rutineira por razón dos serios efectos secundarios, como eventos cerebrovasculares, trastornos extrapiramidais e unha redución cognitiva.

Intervención psicosocial

Existen certas evidencias de que a estimulación das capacidades cognitivas axuda a ralentizar a perda destas funcións e habilidades. Esta estimulación consiste en traballar aquelas áreas que aínda conserva o paciente, de forma que o adestramento permita compensar as perdas que o paciente está sufrindo coa enfermidade.

As intervencións psicosociales úsanse conxuntamente co tratamento farmacolóxico e clasifícanse en abordaxes orientadas ao comportamento, as emocións, o cognitivo e a estimulación. As investigacións sobre a efectividade destas intervencións aínda non se atopan dispoñibles e, de feito, de cando en cando son específicas ao alzhéimer, enfocándose na demencia en xeral.

As intervencións na área do comportamento intentan identificar e reducir os antecedentes e consecuencias dos problemas da conduta. Esta abordaxe non mostrou éxito en mellorar o funcionamento xeral do paciente, en especial en relación coa súa contorna, pero puido axudar a reducir certos problemas específicos do comportamento, como a incontinencia urinaria. Seguen faltando datos de calidade sobre a efectividade destas técnicas noutros problemas como as deambulacións do paciente.

As intervencións orientadas ás emocións comprenden a terapia de validación, a terapia de reminiscencia, a psicoterapia de apoio, a integración sensorial (tamén denominada snoezelen) e a terapia de presenza estimuladora. A psicoterapia de apoio tivo pouco estudo científico formal, pero algúns especialistas atópana de utilidade en pacientes con trastornos leves. A terapia de reminiscencia inclúe a discusión de experiencias do pasado de xeito individual ou en grupo, moitas veces coa axuda de fotografías, obxectos do fogar, música e gravacións ou outras pertenenzas do pasado. Nesta terapia, igualmente, non hai moitos estudos de calidade sobre a súa efectividade, aínda que pode resultar beneficiosa para a reestruturación cognitiva e o humor. O tratamento con presenzas estimuladas baséase nas teorías da adherencia e implica escoitar voces gravadas dos familiares e seres máis próximos do paciente con alzhéimer. As evidencias preliminares indican que ditas actividades reducen a ansiedade e os comportamentos desafiantes.

Finalmente, a terapia de validación baséase na aceptación da realidade e a experiencia persoal doutras persoas, mentres que a integración sensorial baséase en exercicios guiados que estimulan os sentidos. Aínda non hai suficientes evidencias que apoien o uso destas terapias en pacientes con alzhéimer.

A finalidade das terapias cognitivo-condutuais, que inclúen a orientación e a rehabilitación cognitiva, é reducir as distorsións cognitivas. A orientación cara á realidade consiste en presentar información achega da época, o lugar ou a persoa, co fin de aliviar o seu entendemento achega dos seus arredores e o lugar que eles desempeñan en devanditos sitios. Doutra banda, o adestramento cognitivo intenta mellorar as capacidades debilitadas ao exercitar as habilidades mentais do paciente. Ambos exercicios mostraron certa efectividade no melloramento das capacidades cognitivas.

Con todo, nalgúns estudos, estes efectos foron transitorios e noutros tiñan un efecto negativo, pois engadían frustración ao paciente, segundo os resultados.

Os tratamentos orientados á estimulación inclúen a arteterapia, a musicoterapia e as terapias asistidas por mascotas, o exercicio físico e calquera actividade recreativa. A estimulación ten apoio modesto ao ser aplicada coa intención de mellorar a conduta, o humor e, en menor grado, o funcionamento do paciente. Aínda que son efectos importantes, o principal beneficio reportado entre as terapias de estimulación é o melloramento nas rutinas da vida diaria do paciente.

Coidados

Debido a que o alzhéimer non ten cura, co tempo o paciente cae nun estado de imposibilidade de autosuficiencia para coidar de el mesmo, polo que os coidados por terceiros son unha medida vital para esa deficiencia e deben ser abordados coidadosamente durante o curso da enfermidade.

Nas fases primeiras e moderadas, as modificacións ao ambiente onde vive o paciente e ao seu estilo de vida, poden darlle seguridade e reducirlle as cargas ao coidador. Algúns exemplos de devanditas modificacións son a adherencia a rutinas simplificadas, como son a colocación de cadeados, o uso dunha pulsera co número de teléfono do coidador (ou solucións máis avanzadas como un localizador por GPS), o etiquetado dos obxectos do fogar e o uso de utensilios modificados para a vida diaria. Pode chegar o punto en que o paciente non sexa capaz de alimentarse a si mesmo, de modo que debe empezar a inxerir os seus alimentos en porcións máis pequenas ou en dietas non sólidas coa axuda doutras persoas. Cando apareza unha dificultade para tragar, poida que sexa indicado o uso de sondas gástricas. En tales casos, a efectividade médica e ética de ter que continuar alimentando ao paciente son consideracións importantes que deben tomar os coidadores e os familiares do individuo. As restricións físicas de cando en cando están indicadas en calquera fase da enfermidade, aínda que hai situacións en que son necesarias para previr que o paciente con alzhéimer se dane a el mesmo ou a terceiros.

A medida que progresa a enfermidade, poden aparecer distintas manifestacións médicas, como as enfermidades orais e dentais, úlceras de presión, desnutrición, problemas de hixiene ou infeccións respiratorias, urinarias, dermatolóxicas ou oculares, entre outras. O manexo coidadoso do paciente pode previr devanditos problemas, pero se chegan a producirse, deben ser tratados baixo supervisión médica. Durante as etapas finais da enfermidade, o tratamento céntrase en manter a calidade de vida ata o falecemento.

Tratamentos en fase de investigación

Vacinas

Igualmente estanse realizando experimentos con vacinas, baseados na idea de que se o sistema inmune pode ser adestrado para recoñecer e atacar a placa beta-amiloide, podería revertirse a deposición de amiloide e parar a enfermidade. Os resultados iniciais en animais foron prometedores. Con todo, cando as primeiras vacinas se probarón en seres humanos no 2002, produciuse inflamación cerebral, (meningoencefalite), nunha pequena proporción dos participantes no estudo, polo que se detiveron as probas. Continuouse estudando aos participantes e observouse unha mellora na lentitude do progreso da enfermidade. Recentemente descubriuse que a inflamación cerebral estaba producida por unha serie de péptidos que se incluían coa vacina AN-179, polo que se está investigando na creación dunha vacina que non teña devanditos péptidos na súa composición.

Estase probando unha vacina a ABvac40, como preventiva contra o alzhéimer desde o 2014. O seu obxectivo, é deter a produción de placas amiloides. A vacina produciría anticorpos encargados de eliminar os beta amiloides 40 e 42, que son os causantes da neurodexeneración cerebral. Os ensaios da vacina realizaranse sobre un total de 24 persoas: 16 pacientes diagnosticados e en estadio leve e oito pacientes que reciben placebo. Con todo de acreditarse a súa inocuidade, a vacina non estará no mercado antes do 2018.

Ultrasón

En marzo de 2015 publicouse na revista científica Science-Translational Medicine unha aproximación completamente nova ao tema alzhéimer, que foi probada en ratos. A mesma utiliza un xeito particular de aplicar ultrasón, dentro do tecido gris cerebral. Estas ondas de son resultaron capaces de abrir xentilmente a barreira hematoencefálica, que separa ao cerebro do sangue, e estimularon ás células de Hortega ou microglía. Estas células microgliales, unha vez activadas, resultaron capaces de ir desintegrando e eliminando as aglutinacións beta-amiloides do alzhéimer. Os autores da investigación informaron observar a restauración completa das memorias no 75% dos ratos nos que ensaiaron. Acharon que os ratos así tratados despregaron melloras da memoria en tres probas específicas. O equipo científico planea iniciar probas con animais de laboratorio superiores, como ovellas e simios, e espera ser autorizado a poñer en marcha ensaios sobre seres humanos no 2017.

Pola súa banda, nas aproximaciones clínicas clásicas (farmacolóxicas), un estudo do 2014 afirmaba que nos ratos o antidepresivo citalopram detivo o crecemento das placas beta amiloides da enfermidade de Alzheimer existentes e reduciu a formación de novas placas nun 78%. Nun segundo experimento, os científicos administraron unha dose única de citalopram a 23 persoas de entre 18 e 50 anos que non estaban cognitivamente deterioradas nin padecían depresión. Cando obtiveron mostras de líquido cefalorraquídeo ás 24 horas, observaron unha redución do 37% na produción da proteína beta-amiloide.

Se esta enfermidade está relacionada coa resistencia á insulina, preséntanse múltiples alternativas terapéuticas. Estase evaluando actualmente o uso de medicamentos empregados no tratamento da diabetes. Estudos recentes mostran que a administración de insulina por vía intranasal mellora a función cognitiva de pacientes normais e con alzhéimer.^{[Cómpre referencia]} Unha revisión sistemática dos ensaios clínicos ata agora desenvolvidos mostra resultados esperanzadores. Por outra banda, propúxose o emprego de técnicas de indución enzimática, con enzimas activas pola insulina.^{[Cómpre referencia]}

Células nai

Outra das áreas de investigación é a medicina rexenerativa. Trátase de inxectar no cerebro do paciente células nai embrionarias ou adultas para intentar deter a deterioración cognitiva. Xa se fixeron experimentos en humanos con resultados positivos.^{[Cómpre referencia]}

Marcapasos cerebral

A estimulación cerebral intenta normalizar a actividade, cun dispositivo chamado neuroestimulador, similar a un marcapasos cardíaco. O dispositivo forma parte dun tratamento chamado estimulación cerebral profunda (ECP), que involucra a liberación de impulsos eléctricos para regular a actividade cerebral. A investigación, levada a cabo na Escola de Medicina Johns Hopkins, forma parte dun proxecto máis amplo iniciado no Canadá, onde xa se implantou o marcapasos a seis pacientes coa enfermidade. O tratamento logrou que os pacientes —todos con formas moderadas de alzhéimer— mostrasen un incremento na actividade neuronal durante 13 meses.

A terapia de estimulación cerebral profunda utilizouse con persoas que sofren a enfermidade de Parkinson. Agora, a terapia podería ser unha alternativa para reverter a deterioración cognitiva das persoas con alzhéimer. Esta neurocirurxiá funcional, busca reparar, modular ou corrixir un déficit nun sistema ou rede neurolóxica determinada. O que ocorre co alzhéimer é que se altera a química cerebral e isto conduce a unha actividade eléctrica anormal que pode expresarse en tremores, deterioración cognitiva ou trastornos psiquiátricos. A aplicación para o alzhéimer aínda está nas súas primeiras etapas.

Prevención

Certas actividades intelectuais, tales como xogar o xadrez, así como as interaccións sociais regulares, foron asociadas en estudos epidemiolóxicos cun reducido risco de contraer a enfermidade de Alzheimer. Con todo, non se atopou aínda unha relación causal.

Os estudos globais sobre as diferentes medidas que se poden tomar para previr ou retardar a aparición da enfermidade de Alzheimer teñen resultados contraditorios e non se comprobou aínda unha relación causal entre os factores de risco e a enfermidade, nin se atribuíron a efectos secundarios específicos. Polo momento, non parece haber medidas definitivas para previr a aparición do alzhéimer.

Varios estudos epidemiolóxicos propuxeron diversas relacións entre certos factores modificables, tales como a dieta, os riscos cardiovasculares, produtos farmacéuticos ou as actividades intelectuais entre outros, e a probabilidade de que nunha poboación apareza o alzhéimer. Por agora necesítanse máis investigacións e ensaios clínicos para comprobar se estes factores axudan a previla.

Os compoñentes dunha dieta mediterránea, que comprende froitas e vexetais, pan, cebada e outros cereais, aceite de oliva, peixes e viño tinto, poden reducir de xeito individual ou colectiva o risco e o curso da enfermidade de Alzheimer. Varias vitaminas, tales como a vitamina B₁₂, B₃, C ou o ácido fólico, parecen estar relacionadas cunha redución do risco de alzheimer. Con todo, outros estudos indicaron que non teñen un efecto significativo no desenvolvemento ou o curso da enfermidade, ademais de que poden causar efectos secundarios importantes.

A curcumina do curry mostrou en estudos do 2001 e 2007 certa eficacia na prevención de dano cerebral en modelos de ratos.

Similares propiedades comunicáronse en 2010 e 2012 para ensaios en ratos da Withania somnifera (ashwagandha, ginseng indio).

A pesar de que os riscos cardiovasculares, como a hipercolesterolemia, hipertensión arterial, a diabetes e o tabaquismo, están asociados a un maior risco de desenvolvemento e progresión do alzheimer, as estatinas, que son medicamentos que diminúen a concentración de colesterol no plasma sanguíneo, non foron efectivas na prevención ou melloramento do alzheimer. Con todo, nalgúns individuos, o uso a longo prazo dos antiinflamatorios non esteroideos (AINEs) está vinculado cunha redución da probabilidade de padecela. Outros fármacos e terapias, como a substitución de hormonas nas mulleres, deixaron de ser aconselladas como medidas preventivas do alzheimer. Inclúese tamén un informe en 2007 que concluíu a falta de evidencias significativas e a presenza de inconsistencias no uso de ginkgo biloba para mellorar os trastornos cognitivos.

Hai diferentes actividades intelectuais, como xogar o xadrez, go, a lectura, o completar encrucillados ou as interaccións sociais frecuentes, que parecen retardar a aparición e reducir a gravidade do alzheimer. O falar varios idiomas tamén parece estar vinculado á aparición tardía da enfermidade.

Véxase tamén

Outros artigos

• Neprilisina
• Memoria

Ligazóns externas

• "Asociación de Familiares de Enfermos de Alzhéimer e outras demencias de Galicia". 
• "Alzheimer's Disease International" (en inglés). 
• "Alzheimer Europe" (en inglés).