Kontent qismiga oʻtish

Daito-ryu Aiki-jujutsu

Vikipediya, erkin ensiklopediya

 

Daitō-ryū Aiki-jūjutsu (yaponcha: 大東流 合気柔術?), asl nomi "Daitō-ryū Jujutsu (yaponcha: 大東流柔術 Daitō-ryū Jūjutsu?), bu - XX asr boshlarida Takeda Sokaku boshchiligida ilk marotaba mashhurlikka ko'tarilgan yapon jang san'ati. Takeda bir nechta jang san'atlari (jumladan, Kashima Shinden, Jikishinkage-ryu va Sumo) bo'yicha keng qamrovli mashg'ulot o'tagan va o'zi saboq bergan uslubni "Daitō-ryu" (so'zma-so'z "Buyuk Sharq maktabi") deb atagan. Maktab an'analari Yaponiya tarixida ko'p asrlarga cho'zilganini da'vo qilinsa-da, Takedagacha bo'lgan ryu haqida ma'lum bo'lgan ma'lumotlar yo'q. Takeda ushbu san'atning restavratori yoki asoschisi deb hisoblanishi bilan Daito-ryuning ma'lum tarixi boshlanadi.[1] Takedaning eng mashhur shogirdi Aykido asoschisi Morihey Ueshiba edi.

Tarix

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Daito-ryu (oddiygina Aiki-jūjutsu deb ham ataladi), asosan, Seiva Minamoto urug'i tomonidan yaratilgan va avloddan-avlodga o'tib kelayotgan jang uslubi hisoblanadi[2] XI asr atrofida uning barcha ta'limotlarini tuzgan Shinra Saburo Minamoto Yoshimitsu edi. Shinra Saburō Minamoto no Yoshimitsu (1045 - 1127) — Minamoto urugʻi samurayi va Seiva Genji (Minamoto oilasining bir qismi, Yaponiyaning 56-chi imperator hukmdori Seivadan kelib chiqqan) aʼzosi. [3] Yoshimitsu o'z oilasida qoʻllangan usullarni batafsil o'rganib chiqqan va tadqiq qilgan. Shuningdek, Yoshimitsu jangda halok bo'lgan odamlarning jasadlarini kesib, "boʻgʻinlarni qulflash" va "atemi-vaza" (nerv zarbasi) kabi usullarni o'rganish uchun ularning anatomiyasini o'rgangan deb ishoniladi. [4] Daito-ryu nomi Yoshimitsuning bolaligida yashagan "Omi" provinsiyasidagi (hozirgi "Shiga" prefekturasi "Daitō" (yaponcha: 大東?) deb nomlangan saroyidan olingan. [5]

Seyva Genji shajara

Yoshimitsu oxir-oqibat Kai provinsiyasiga (hozirgi Yamanashi prefekturasi) joylashdi va o'rganganlarini oilasiga yetkazdi. Oxir-oqibat, Yoshimitsuning nevarasi Nobuyoshi bu oilaning hozirgi kungacha nomi bo'lib kelgan "Takeda" familiyasini qabul qildi. Takedalar oilasi Takeda Shingen davriga qadar Kai provinsiyasida yashashgan (1521–1573). Shingen butun Yaponiyani birlashtirish va nazorat qilish operatsiyasida Tokugava Ieyasu va Oda Nobunagaga qarshi chiqdi. Shingen va uning merosxo'ri Takeda Katsuyori (1546–1582) vafoti bilan Takeda oilasi Aizu hududiga (zamonaviy Fukusima prefekturasining g'arbiy uchdan bir qismini tashkil etuvchi hudud) ko'chib o'tdi.[5]

Takeda Sokakuning qayta tiklangan fotosurati, taxminan 1888 yil.

Garchi bu voqealar Takeda oilasining kuchi va ta'sirining bir qismini yo'qolishiga sabab bo'lgan bo'lsa-da, u Yaponiyaning hukmron qatlami bilan o'zaro bog'liq bo'lib qoldi. Eng muhimi, Aizu shahriga ko'chib o'tish va undan keyingi voqealar 19-asrda Daito-ryu Aiki-jujutsu sifatida paydo bo'ladigan narsalarni chuqur shakllantirdi. Tokugava Ieyasuning nabirasi Komatsumaru (1611 –1673) Takeda Kenshoin (Takeda Shingenning to‘rtinchi qizi) tomonidan asrab olinishi muhim voqealardan biri bo‘ldi. Komatsumaru o'zini Takeda oilasining jang san'atlarini o'rganishga bag'ishladi va keyinchalik Hoshina Masamitsu tomonidan asrab olindi. Komatsumaru o'z ismini Hoshina Masayuki ga o'zgartirdi va 1644 yilda Aizu gubernatori etib tayinlandi. Gubernator sifatida u Aizuning barcha keyingi hukmdorlariga Ono-ha Itto-ryu (uning o'zi o'zlashtirgan) san'atini, shuningdek, "oshikiuchi" san'atini, o'zi syogun maslahatchilari va xizmatchilari uchun ishlab chiqqan jang san'atini saroy ichidagi holatga muvofiq holatda o'rganishni buyurdi. Bu san'atlar Takeda oilasining jang san'atlariga qo'shildi va ular bilan birlashdi.[5]

Daitō-ryu an'analariga ko'ra, 19-asr oxirida Takeda Sokaku oila a'zosi bo'lmaganlarga aynan shu san'atni o'rgatish boshlangan. Takeda, shuningdek, otasi Takeda Sokichi Kashima Shinden Jikishinkage-ryu bilan mashhur qilichboz Sakakibara Kenkichi qo'li ostida uchi-deshi (jonli talaba) sifatida qilichbozlik va nayzabozlikni o'rgangan. [6] Hayoti davomida Sokaku butun Yaponiya bo'ylab Daito-ryuni yoyish orqali oilasining an'analarini saqlab qolish maqsadida ko'p sayohat qildi. [7]

Takeda Sokakuning uchinchi o‘g‘li Tokimune Takeda (1916 – 1993) 1943-yilda Sokaku vafotidan keyin san’at yetakchisi bo‘ldi. Tokimune o'zi "Daitō-ryū Aikibudō" (yaponcha: 大東流合気武道?) deb atagan san'atni o'rgatdi, bu san'at Ono-ha Itto-ryu qilich texnikasini va Daito-ryu Aiki-jujutsuning an'anaviy usullarini o'z ichiga olgan. Shuningdek, Tokimune yetakchiligi ostida zamonaviy "dan" reytinglari birinchi bo'lib tuzilib, Daito-ryu talabalariga topshirildi. Tokimune Takeda 1993-yilda vafot etdi, hech qanday rasmiy voris qoldirmadi, biroq, uning yuqori martabali shogirdlaridan bir nechtasi, masalan, Katsuyuki Kondo (Kondo Katsuyuki, 1945-) va Shigemitsu Kato, hozirda o'zlarining Daito-ryu Aiki-jujutsu tashkilotlarini boshqaradilar. [8]

Aiki-jujutsu

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aiki-jujutsu uchta uslubga bo'linishi mumkin: jujutsu (qattiq); aiki no jutsu (yumshoq); va birlashgan aikijujutsu (qattiq/yumshoq). Zamonaviy aikido "hujumni erta neytrallashtirish" ni ta'kidlaydigan aikijujutsuda paydo bo'lgan. [9] Jujutsuning boshqa shakllari singari, u hujumchini samarali bo'ysundirish yoki jarohatlash uchun uloqtirish texnikasi va qo'shma manipulyatsiyalarga urg'u beradi. Hujum samaradorligini uyg'unlashtirish yoki zararsizlantirish va hujumchining harakat kuchini o'ziga qarshi ishlatish uchun mudofaa texnikasining vaqti alohida ahamiyatga ega. Daitō-ryu, bo'g'inlarni qulflash yoki uloqtirish taktikasini qo'llash uchun "atemi" yoki hayotiy organlarga zarba berish bilan harakterlanadi.

San'atning ba'zi ajoyib usullari kuch hosil qilish va mushtlarni aldamchi burchak orqali urish uchun cho'zilgan qo'llarni silkitishdan foydalanadi, buni gyaku ude-dori (tirsakni teskari qulfi) o'rnatuvchi atemi kabi texnikalarda kuzatish mumkin. Tokimune Takeda bu san'atning o'ziga xos xususiyatlaridan biri, hujumchini bitta tizza bilan uning tahdidlari yoki qo'llarini nazorat qilishni afzal deb biladi. [10]

Oilalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirda Daitō-ryuni o'rgatadigan bir qancha tashkilotlar mavjud bo'lib, ularning har biri o'z nasl-nasabini Takeda Sokakugacha bo'lgan besh shogirdidan biri orqali kuzatib boradi. Bu besh talaba: Takeda Tokimune, Tokimune oilasining asoschisi; Hisa oilasidan Takuma Hisa (Takuma, 1895 – 1980); Horikava oilasidan Kōdō Horikawa (Horikawa Kōdō, 1894 – 1980) ; Sagava oilasidan Yukiyoshi Sagava ( Sagawa Yukiyoshi, 1902 – 1998) va Kobayashi oilasidan Somekichi Kobayashi (1901 – 1999). [11]

Aiki konsepti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Takeda Sokaku aykini quyidagicha ta'riflagan "Aykining siri – raqibni bir qarashda ruhiy jihatdan yengish va jangsiz g‘alaba qozonishdir."

Tokimune Takeda intervyuda xuddi shu mavzuda gapirar ekan, "aiki" tushunchasini batafsilroq tushuntirdi:

Aiki bu hujum qilayotganda himoyalanish va himoyalanayotganda hujum qilish. Bu sekinlik va tezlik, harakatingizni raqibingiz bilan uyg'unlashtirish ruhi. Uning teskarisi, "kiai", jarayonni chegaragacha olib chiqishni o'z ichiga oladi, bu vaqtda aiki kabi hech qachon qarshilanmaydi. "Aiki" atamasi qadim zamonlardan beri ishlatilgan va Daito-ryuga xos emas. "Aiki"dagi "ki" " go no sen" , ya'ni, hujumga javob qaytarishni anglatadi.

... Daito-ryuning hammasi "go no sen" - siz avval raqibingizning hujumidan qochasiz, keyin uni urasiz yoki nazorat qilasiz. Shunga o'xshab, ["ttō-ryu" asosan "go no sen". Siz hujum qilasiz, chunki raqib sizga hujum qilmoqda. Bu raqibingizni "kesmaslikni" anglatadi. Bunga "katsujinken" (hayotbaxsh qilich) deyiladi. Uning teskarisi " setsuninken "(o'lim qilichi) deb ataladi.

"Aiki" "sen sen" ning g'alabasidan farq qiladi va "go no sen" holatlarida qoʻllanadi, masalan, raqib sizga hujum qilganda. Unda "katsujinken" va "setsuninken"ning mohiyati yotadi. Raqib yaqinlashganda siz hujumni to'sib qo'yasiz; uning ikkinchi hujumida siz uning qilichini sindirib, uni omon qoldirasiz. Bu "katsujinken". Raqib sizga zarba bersa va qilichingiz uning oshqozonini teshsa, bu "setsuninken". Bu ikki tushuncha qilichning mohiyatidir.[10]

Texnikalarning tasnifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Daitō-ryu texnikasi ikkala jujutsu va aiki-jujutsu ni o'z ichiga oladi. Texnikalar ketma-ket o'qitiladigan maxsus ro'yxatlarga bo'linadi; ya’ni talaba avvalgisini o‘zlashtirmaguncha keyingisiga o‘tmaydi. Har bir katalogni tugatgandan so'ng, talabaga sertifikat yoki o'sha darajadagi barcha texnikalar ro'yxati berilgan varaq beriladi. Bular maktabda daraja ko'tarilishi sifatida ishlaydi va klassik yapon jang san'ati maktablari orasida belbog', martaba turkumlari paydo bo'lishidan oldingi keng tarqalgan tizim edi.[12]

Tizimdagi texnikaning birinchi toifasi, syoden vaza, aiki elementlaridan holi emas, garchi u jujutsu manipulyatsiyasining to'g'ridan-to'g'ri texnikasini ta'kidlaydi. Texnikaning ikkinchi guruhi, aiki no jutsu, odatda raqibning harakatini yoki uning rejasini yo'q qilishni ta'kidlaydi - odatda uloqtirish yoki qisish texnikasi orqali. Quyida Tokimune tarmog'idagi tizim katalogi ro'yxati va ulardagi usullar soni keltirilgan:: [12]

Katalog nomi Texnikalar soni
1 Maxfiy o'quv dasturi (yaponcha: 秘伝目録 Hiden Mokuroku?) 118
2 Ruh bilan bog'lanish ilmi (yaponcha: 合気之術 Aiki-no-jutsu?) 53
3 Botiniy sirlar (yaponcha: 秘伝奥義 Hiden Ogi?) [13] 36
4 O'z-o'zini himoya qilish texnikalari (yaponcha: 護身用の手 Goshin'yō-no-te?) [14] 84
5 Meros izohi (yaponcha: 解釈相伝 Kaishaku Soden?) 477
6 Toʻliq uzatish litsenziyasi (Menkyo Kaiden) 88

Rasmiy ravishda, Daito-ryu tizimi omote va ura (soʻzma-soʻz "old" va "orqa" versiyalar) ga boʻlingan minglab texnikalarni oʻz ichiga oladi, ammo ularning koʻpchiligi asosiy texnikaning oʻzgartirilgani sifatida namoyon boʻladi. Bundan tashqari, Sokaku va Tokimune oʻquv dasturining ba'zi boʻlimlarini, masalan, uzun va qisqa qilichni boshqarish texnikasini koʻrsatadigan varaqlarni mukofotladilar..

Yuqoridagi roʻyxatga Takumakai "Daito-ryu Aiki Nito-ryu Hiden" ni qoʻshdi. [15] Takumakai, shuningdek, Morihei Uesiba va Takeda Sokaku tomonidan "Soden" deb nomlangan 11 ta oʻquv qoʻllanmasida toʻplangan "Asahi" gazetasining DoJo-da oʻqitilgan texnik fotodokumentlardan keng foydalanadi.[16]

Ta'sir

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yaponiyaning uncha mashhur boʻlmagan klassik jujutsu maktablari bilan koʻp oʻxshashliklarga ega boʻlgan ushbu jang san'atiga katta qiziqish, ehtimol, Takeda Sokaku oʻquvchisi Morihei Ueshiba va u asos solgan aikido san'atining muvaffaqiyati bilan bogʻliq. Aikido xalqaro miqyosda qoʻllanadi va yuz minglab tarafdorlari bor. Aikidoga qiziquvchilarning koʻpchiligi bu san'atning kelib chiqishini Daito-ryuga taqashadi, bu esa bir necha oʻn yillar oldin deyarli noma'lum boʻlgan san'atga qiziqish darajasini oshirdi.

Aikidoning ta'siri, hatto ikkinchi jahon urushigacha boʻlgan dastlabki yillarda ham, Ueshiba Daito-ryuga yaqinroq boʻlgan jangovar ssan'atni oʻrgatganida ham sezilarli edi. Urushdan oldingi aiki-jujutsu Ueshiba ta'sirining asosiy yoʻlboshchilaridan biri "Sedokan aikido" asoschisi Kenji Tomiki edi. [17][18] Tomiki Ueshiba qoʻl ostida oʻqishni boshlaganida allaqachon dzyudo boʻyicha 5-darajada edi. Bugungi "goshin jutsu" kata yoki "o'zini himoya qilish shakllari" (1956-yilda Kano Jigoro oʻlimidan soʻng mutaxassislar jamoasi tomonidan yaratilgan va shuning uchun u asl dzyudoga tegishli emas) Tomikining "Shodokan Aikido" tashkiloti kabi bu ta'limotlarni saqlab qolgan. [19][20]

Aloqador san'atlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aiki tushunchasi qadimgi tushuncha boʻlib, qurolli jang san'atlarining boshqa klassik yapon maktablari uchun umumiy boʻlgan. Aiki-jujutsu atamasini ishlatadigan yapon jujutsusining boshqa uslublari ham bor, ammo Meiji davrigacha uning qoʻllanilishi haqida hech qanday ma'lumot yoʻq. Aykido ta'sirida boʻlgan koʻplab zamonaviy maktablar hozirda bu atamani aykidoga oʻxshash usullardan foydalanishni tasvirlash uchun ishlatadilar.

Aykidodan tashqari, Daito-ryu san'ati yoki Takeda Sokaku ta'limotidan kelib chiqqan yoki da'vo qilingan bir qator jang san'atlari mavjud. Ular orasida: Koreyaning o'zini Takeda Sokaku qo'l ostida mashq qilganini da'vo qiladigan Choi Yong-Sul tomonidan asos solingan "hapkido" jang san'ati; [21] Choi uning hikoyasining ikkita versiyasini berdi, biri 1962 yilda, ikkinchisi esa butunlay boshqa, ya'ni, 1982 yilda . "Hakko-ryu" jang san'atiga Takeda Sokaku qo'l ostida shug'ullangan Okuyama Yoshiharu tomonidan asos solingan. "Shorinji Kempo"ga esa Okuyama qo'l ostida ta'lim olgani ma'lum bo'lgan Nakano Michiomi (keyinchalik So Doshin nomi bilan tanilgan) tomonidan asos solingan. Bundan tashqari, Vashington shtatida politsiyani himoyasi uchun mo'ljallangan Icho-ryu tarmog'i keng qoʻllanadi. Hakko-ryuning ko'plab usullari Daito-ryu texnikasiga o'xshaydi. Karatening ba'zi uslublarida qo'shma manipulyatsiya va qulflash usullari ham qoʻllanadi.

Amerika Yoshinkan Aiki Jujutsusiga Hasaka Yutashi (yaponcha ism emas) asos solganligi aytilgan. Bu hikoyani Bret Gordon va Stiven Hetfild tarqatgan, ular bu san'atni Hasakadan meros qilib olganligini da'vo qilishadi. Biroq, Hasaka Yutashi mavjud boʻlganligi haqida hech qanday ochiq dalil yoʻq. Hetfildning so‘zlariga ko‘ra, Hasaka jang san’atida o‘sgan, birinchi bo‘lib Jujutsuni otasidan o‘rgangan. Vaqt oʻtishi bilan u keyinchalik Amerika Yoshinkan Aiki Jujutsusini (1999-yilda nomlangan) rivojlantirishni boshladi, garchi u hali ham ushbu jang san'atining faol talabasi boʻlgan boʻlsa ham. U 1960 va 70-yillarda Daito-ryuni Horikava Kodo bilan qancha vaqt oʻrganishi umuman aniq emas, ammo bu jujutsu san'atida Daito ning mustahkam oʻrni mavjud. Hasaka, shuningdek, oʻsha paytdagi san'atda juda aniq oyoq ishi tufayli hayotining ma'lum bir nuqtasida Shioda Gozodan Yoshinkan aikidoni bir muncha vaqt oʻrgangan boʻlishi kerak. Shioda 1977-78 yillarda Horikava Tokio dojosiga tashrif buyurganidan keyin Horikavaning kursdoshi boʻlgan va shuning uchun Hasaka sensei tashrifi davomida ma'lumot toʻplash va texnikalarni oʻrganish imkoniyatiga ega boʻlgan. Biroq, Shioda eng koʻp ega boʻlar edi, shuning uchun uning san'ati nom uchun ilhom manbai boʻldi. Yaponiyada Hasaka Yutashi ismli biror kishi Daito-ryu yoki Yoshinkan dojolarida oʻqiganligi haqida hech qanday ma'lumot yoʻq. Biror yerda Hasaka Yutashi ismli odam boʻlganligi haqida umuman ma'lumotlar keltirilmagan.

Maktablar va hosilaviy san'atlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mashhur amaliyotchilar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Masao Tonedate
  • Takuma Hisa
  • Takeda Tokimune
  • Morihei Ueshiba
  • Kotaro Yoshida
  • Kodo Horikava
  • Toshimi Matsuda
  • Munir Mekdu
  • Yukiyoshi Sagava
  • Choy Yong-Sul

Ma'lumotnomalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Mol, Serge. Classical Fighting Arts of Japan: A Complete Guide to Koryu Jujutsu. Tokyo, Japan: Kodansha International, June 6, 2001. ISBN 978-4-7700-2619-4. 
  2. ↑ „Daito-Ryu Aiki Ju Jutsu“ (2018-yil 7-noyabr). 2020-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ Papinot, Edmond. Historical and Geographical Dictionary of Japan. Tokyo: Librairie Sansaisha, 1909. 
  4. ↑ Hisa. „Daito-Ryu Aiki Budo“. Aikido Journal. 2007-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Daito-ryu Aikijujutsu Headquarters. „History of Daito-ryu: prior to the 19th century“. History. Daito-ryu Aikijujutsu Headquarters (2006). 2007-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 18-iyul.
  6. ↑ Daito-ryu Aikijujutsu Headquarters. „History of Daito-ryu: Takeda Sokaku“. History. Daito-ryu Aikijujutsu Headquarters (2006). 2007-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 18-iyul.
  7. ↑ Takuma Hisa Sensei, Shin Budo magazine, November 1942. republished as Hisa, Takuma (Summer 1990). "Daito-Ryu Aiki Budo". Aiki News 85. Archived from the original on 11 December 2007. https://web.archive.org/web/20071011104105/http://www.aikidojournal.com/article.php?articleID=497. Qaraldi: 18 July 2007. Daito-ryu Aiki-jujutsu]]
  8. ↑ Pranin, Stanley (2006). "Takeda, Tokimune". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 13 December 2007. https://web.archive.org/web/20071013160606/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=666. Qaraldi: 20 July 2007. 
  9. ↑ Pranin, Stanley (2006). "Daito-Ryu Aikijujutsu". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 22 August 2007. https://web.archive.org/web/20070822230924/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=134. Qaraldi: 20 July 2007. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Pranin, Stanley. Daito-ryu Aikijujutsu: Conversations with Daito-ryu Masters. Tokyo: Aiki News, 1996. ISBN 4-900586-18-8. 
  11. ↑ Kondo, Katsuyuki. Daito-ryu Aikijujutsu: Hiden Mokuroku Ikkajo. Tokyo: Aiki News, 2000. ISBN 4-900586-60-9. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Pranin, Stanley (Summer 1992). "Interview with Katsuyuki Kondo (2)". Aiki News 92. Archived from the original on 11 October 2007. https://web.archive.org/web/20071011104913/http://www.aikidojournal.com/article.php?articleID=311. Qaraldi: 21 July 2007. Daito-ryu Aiki-jujutsu]]
  13. ↑ Pranin, Stanley (2007). "Hiden Ogi (No Koto)". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 11 October 2007. https://web.archive.org/web/20071011105045/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=260. Qaraldi: 1 August 2007. 
  14. ↑ Pranin, Stanley (2007). "Goshin'yo No Te". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 11 October 2007. https://web.archive.org/web/20071011104130/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=229. Qaraldi: 1 August 2007. 
  15. ↑ Daito Ryu Aiki Jujutsu Takumakai. „Techniques“. The System of Techniques of Daito-ryu Aiki Jujutsu. www.asahi-net.or.jp. Qaraldi: 2007-yil 21-iyul.
  16. ↑ Pranin, Stanley (2006). "Soden". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 16 October 2007. https://web.archive.org/web/20071016190325/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=844. Qaraldi: 21 July 2007. 
  17. ↑ Shodokan Aikido International Headquarters. „Morihei Ueshiba and Kenji Tomiki“. History of aikido. Shodokan HQ (2007). 2013-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 21-iyul.
  18. ↑ Pranin, Stanley (2006). "Tomiki, Kenji". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 14 October 2007. https://web.archive.org/web/20071014171200/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=704. Qaraldi: 21 July 2007. 
  19. ↑ Ohlenkamp. „Forms of Self Defense: Kodokan Goshin Jutsu“. JudoInfo Online Dojo (2005). Qaraldi: 2007-yil 20-iyul.
  20. ↑ Shodokan Aikido International Headquarters. „Shodokan and the Japan Aikido Association“. Shodokan HQ (2007). 2009-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 20-iyul.
  21. ↑ Pranin, Stanley (2007). "Choi, Yong Sul". Encyclopedia of Aikido. Archived from the original on 13 October 2007. https://web.archive.org/web/20071013125639/http://www.aikidojournal.com/encyclopedia?entryID=119. Qaraldi: 21 July 2007.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Daito-ryu_Aiki-jujutsu&oldid=5250864" dan olindi