Settela Steinbach
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Bors, es te dit dialek sjpriks.
Maria Anna "Settela" Steinbach (Buchte 23 december 1934 - Auschwitz 31 juli 1944) waor e zigeundermeidske vaan de Sinti-stam wat door de Porajmos door 't nationaol-socialisme tijdens d'n Twiede Wereldoorlog umgebrach woort. Zie is bekind gewore es 't "Joedse" meidske wat oet d'n trein hingk op 't momint tot dee oet Kamp Westerbork ewegrijt. In 1994 woort häör identiteit oontdèk.
Settela woort gebore in e zigeunderkamp wat bij Buchte opgeslage waor. Häöre pa waor handeleer en violis. Dewijl de "raszuver" zigeunders de ierste jaore vaan d'n oorlog door de nazi's mèt rös gelaote woorte, organiseerde me op 16 mei 1944 'n razzia speciaol geriech op zigeunders. Settela en häör femilie weure bij Eindhove opgepak, en dezelfden daag metein nao concentratiekamp Westerbork aofgeveurd. In 't kamp woorte häör haore aofgesjore tege koploes; umtot ze ziech daoveur zjeneerde ritsde häör ma e stök stof veur häör aof, wat ze um de kop droog. Dit is te zien op 't filmbeeld. Drei daog later reej 'nen trein oet Westerbork eweg nao Kamp Auschwitz-Birkenau, woe-in boete de zigeunders ouch väöl Joede zaote. 'nen Achterbliever, de Joed Rudolf Breslauer lag dat in opdrach vaan de Duitsers vas op film. E paar seconde laank zuut me hei-op Settela oet de ope deur kieke. Op 21 mei kaom ze aon in Auschwitz. Es keend woort ze neet metein tot dwaankarbeid gezat, meh wie in juli e haaf mieljoen Joede oet Hongarije in 't kamp aonkaome oontstoont ruumdegebrek. Oonder de zigeunders braok toen 'nen opstaand oet, dee mèt door verraod aon de kampleiing snel de kop ingeduid woort. Es revanche woorte noe alle manslui die kóste wèrke tewèrkgesteld, en de andere vergaas. Ouch Settela en häör ma en breurke en zusterkes woorte vermaord, en allein pa Steinbach euverleefde d'n oorlog.
't Confronterend beeld vaan 't klein meidske wat nog eve nao boete kiek woort nao d'n oorlog dèks gebruuk in alderlei filmcompilaties euver de Holocaust. Me stoont neet debij stèl tot ze mesjiens neet Joeds waor, umtot de vervolging vaan de zigeunders en ander gróppe door de nazi's langen tied volkoume in de sjeem stoont vaan de joedevervolging. In 1992 góng journalis Aad Wagenaar op zeuk naor häör identiteit. Heer analyseerde de nómmere op de wagon in 't filmbeeld en kaom zoe drachter tot dees wagon mèt zigeunders gevöld waor. Naovraog oonder de euverlevende leverde oetindelek de naom, de bijnaom en 't lot vaan 't meidske op. Wagenaar zien zeuktoch woort vasgelag in de documentair Settela, gezicht van het verleden en besjreve in 't beukske Settela: Het meisje heeft haar naam terug. (ISBN 90-295-5612).