İçeriğe atla

Kazaklar

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde Kazakistan ve diğer yerlerde yaşayan Kazak adlı Türk halkı hakkındadır. Başlğın diğer anlamları için Kazak maddesine bakabilirsiniz.
Kazaklar
(қазақтар qazaqtar قازاقتار)

Toplam nüfus
y. 17 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kazakistan Kazakistan13.029.821 (2021)[1]
Çin Çin1.810.800 (2017)[2]
Özbekistan Özbekistan803.400 (2017)[3]
Rusya Rusya647.732 (2010)[4]
Afganistan Afganistan440.000
Moğolistan Moğolistan201.526 (2010)[5]
Kırgızistan Kırgızistan36.396 (2020)[6]
Amerika Birleşik Devletleri ABD24.636[7]
Türkiye Türkiye10.000[8]
Kanada Kanada9.600[9]
İran İran3.000 - 4.000'den 15.000'e[10][11]
Ukrayna Ukrayna5.526[12]
Birleşik Arap Emirlikleri Birleşik Arap Emirlikleri5.000[13]
Çekya Çekya4.821[14]
Avusturya Avusturya1,685[15]
Azerbaycan Azerbaycan1639[16]
Belarus Belarus1.355[17]
Almanya Almanya1.000[18]
Diller
Kazakça
Din
Çoğunluk; İslam (Sünni)(98,3%)
Azınlık olarak; Hristiyanlık, Şamanizm (Animizm)[4][19][20][21][22][23]
Ruslar tarafından "Kırgızlar" denilen Kazaklar (Buhara)

Kazaklar (Kazakça: қазақтар, UFA: [qɑzɑqtɑr]), Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabilelerinin birleşmesinden ortaya çıktı.[24][25][26][27] Dilleri Kazakçadır.

Sözkökü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazak, Türkçe bir sözcüktür. Gırtlaktan telaffuz edilen "K" sesi ile başlar ve biter. İslamiyetten sonraki Türk ve Arap kaynaklarında Kazak sözcüğü bulunur. İlk olarak 1245 yılında yazılan (1894'te Leiden'de tekrar basılmıştır) ve yazarı bilinmeyen Türkçe-Arapça Sözlük'te Kazak sözcüğü, "evsiz, yurtsuz, sürgün" anlamında açıklanmıştır. Siyasi ve etnik anlam içermeyen "Kazak" kelimesi, kendi halkından veya kabilesinden yahut beylerinden koparak serüven hayatı yaşamak durumunda kalan başıboş kişi demektir. Bu sözcük Türklerden sonra Rus Çarlığı'ndaki köylü Ruslar için de kullanılmıştır. Kazak kelimesinin temelinde sosyal bir anlam vardır ve bir kişinin veya aşiretin devleti yönetenlere ve bulunduğu toplumuna karşı belli bir süre içindeki durumunu ifade eder.[28]

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırgızca, Nogayca, Karakalpakça, Başkurtça ve Tatarca ile akraba olan ve Kıpçak bölümüne giren Kazakça'yı konuşurlar.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazaklar Kazakistan, Türkiye, Moğolistan, Özbekistan, Kırgızistan, Afganistan, Çin, Rusya, Türkmenistan ve AB'de de yaşar. Çin'deki Kazakların çoğunluğu 1.810.800 Kazak, kuzey Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.

Abay Kunanbayoğlu, Muhtar Avezov, Şekerim Kudayberdioğlu, Mağcan Cumabayulı gibi şairler, yazarlar ve düşünürler yetiştirmiştir.

Kazak kültürünü resmeden bir pul

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

15. yüzyılda Altınorda Hanlığı topraklarının doğu kanadını oluşturan Deşt-i Kıpçak ahalisinde yaşayan Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabileleleri bir araya gelerek Kazak Hanlığı etrafında toplandılar. 14. yüzyıldan sonra yeni bir boy olarak Orta Asya arenasında yerini almıştır.[24][25][27] Orta Asya'da Ruslar ile ilk teması kuran Türk topluluğu Kazaklar olmuştur.

Kazaklarda Türklük Bilinci

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazaklar, Asya'nın ortasında Türk Dünyasının göbeğinde yer almaktadır. Gerek Doğu Türkistan'ın kuzeyindeki Altay bölgesi, gerek Moğolistan'ı batısındaki Altay ve Bayan-Ölgey bölgesi, gerek Altay Cumhuriyeti'nin sahası Kazak Türkleri ile meskundur. Türk toplulukları arasında en çok soykırıma uğramış bir halktır. Bu sebeple de Orta Asya Birliği fikri Kazakistan'da ortaya çıkmıştır. Sultan Mahmut Torayğırov'un Kazak Türkçesindeki bir şiirde Türklük bilinci şöyle belirtilmiştir.

Kiril Latin Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын

Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
Ер Түрік Ұрпағымын Даңқы Кеткен
 Бір Кезде Европаңды Ті Тіреткен
Кіргені Есік, Шыққаны Тесік Болып
Күнбатыс, Күншығысқа Әмірі Жеткен
Кешегі Хан Шынғыстың Ұрпағына
Талай Царь, Талай Князь Тәжім Еткен
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын
Ұранға Алаш Деген Атты Аламын
Сүйгенім Қазақ Өмірі, Өзім Қазақ
Мен Неге Қазақтықтан Сақтанамын
(С. Торайғыров, 1893-1920)

Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın

Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
Er Türik Urpağımın Dañqı Ketken
 Bir Kezde Evropañdı Ti Tiretken
Kirgeni Esik, Şıqqanı Tesik Bolıp
Künbatıs, Künşığısqa Ämiri Jetken
Keşegi Khan Şınğıstıñ Urpağına
Talay Carʹ, Talay Knyazʹ Täjim Etken
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın
Uranğa Alaş Degen Attı Alamın
Süygenim Qazaq Ömiri, Özim Qazaq
Men Nege Qazaqtıqtan Saqtanamın
(S. Torayğırov, 1893-1920)

Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm

Uranıma Alaş denilen adı almaktayım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak'ım
Ben niye Kazaklıktan çekineyim
Yiğit Türk neslindenim ki şanı bilinir
Geçmiş zamanda Avrupayı tir tir titretmişti
Girdiği kapı, çıktığı delik olup
Batıdan doğuya egemenliği ulaşmıştı
Dün Cengiz Han'ın soyuna
Birçok Kral, birçok Prens diz çöktü
Ben Kazak, Kazak'ım diye övünürüm
Uranıma Alaş denilen adı almaktayım
Sevdiğim Kazak yaşantısı, kendim Kazak'ım
Ben niye Kazaklıktan çekineyim
(Sultan Mahmut Torayğırov, 1893-1920)[29]

Kazakistan Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ise zaman zaman Kazakların Türk halklarından olduklarını ve Türk kültürüne sahip çıkılması gerektiğini belirtmiştir.[30]

Kazak sözcüğünün anlamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

"Kazak" kelimesinin anlamı konusunda ilk defa araştırmalar, Rusya'da 18. yüzyıl ortasından itibaren yayın görmeye başlamış. Bu tarihten itibaren 2,5 yüzyıl geçmiş, konuyu tarihçilerden başka her çeşit ilim dallarına mensup olan kişiler araştırarak kendi görüşlerini öne sürmüşlerdir. Şimdiki zamanda "Kazak" kelimesine ilişkin araştırma yapan veya fikrini belirten araştırmacıların ve bilim adamlarının eserlerini toplamak işi bile çetin ve zor olmuş. Ama bunların içinde sadece tarihçilerin ve toplum bilimleri uzmanlarının fikirleri önem taşır. "Kazak" kelimesini araştırırken tarihçiler Kazak milletinin tarih sahnesine çıkışı ve tam ayrı bir millet olarak kuruluş tarihi hakkında kendi bilgilerini eklemiştir. Dolayısıyla burada konu 3 meseleye değinecek.

Konu hakkında ilk fikirlerini söyleyen G.F.Miller, İ.P.Rychkov, V.N.Tatişev, İ.G. Georgiy, İ.G. Andreyev, N.M.Karamzin[kaynak belirtilmeli]. Bu bilim adamlarının tarihî eserleri 18 yy. 50 y. - 19 yy. 30 y. kadar bir periyot içerisinde Rusya'da yayınlamış ve ilmi çevrelerde itibar kazanmıştır. Bunların Kazak sözünün anlamıyla ilgili ilmi görüşlerinde bile hata ve noksanlar ziyade. Mesela P.İ. Rıçkov yanlış bir yol ile giderek milletin adını "kırgız kaysak" şeklinde anlatmış ve "kırgız" ve "kaysak" sözlerinin anlamını bulmaya çaba harcamış. Rıçkova göre "kırgız" evsiz, bozkırda gezen kişi demek imiş, "kazak" tek başına serbest, toplumdan ayrılmış kişi anlamına geliyormuş. Kazakların soyunun ise Alataw kırgızlarından çıktığı tartışma kabul etmez diyor.[kaynak belirtilmeli]

Efsanelerde kazakların atası Kazak Han olarak kabul edilir. O da, Alaş Han'ın oğludur. Kazak Han'ın üç oğlu vardır:

  1. Akarıs: Neslinden gelenler Uluğ Cüz’ü oluştururlar. (‘Sol Kazakları’ veya ‘Büyük Otağ’.)
  2. Bekarıs: Soyundan gelenler Orta Cüz’ü oluştururlar. (‘Orta Kazakları’ veya ‘Orta Otağ’.)
  3. Yanarıs: Soyu Küçük Cüz adıyla anılmıştır. (‘Sağ Kazakları’ veya ‘Küçük Otağ’.)[31]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Kazaklar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Агентство Республики Казахстан по статистике. Этнодемографический сборник Республики Казахстан 2014". 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017. 
  2. ^ "The Kazak Ethnic Group". 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017. 
  3. ^ "CIA estimates". 5 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017. 
  4. ^ a b "Russia National Census 2010". 5 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017. 
  5. ^ Mongolia National Census 2010 Provision Results. National Statistical Office of Mongolia 25 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Moğolca)
  6. ^ In 2020 National Census 2009-2020 8 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ "Place of birth for the foreign-born population in the United States, Universe: Foreign-born population excluding population born at sea, 2014 American Community Survey 5-Year Estimates". Amerika Birleşik Devletleri Sayım Bürosu. 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013. 
  8. ^ "Казахское общество Турции готово стать объединительным мостом в крепнущей дружбе двух братских народов - лидер общины Камиль Джезер". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  9. ^ "2011 National Household Survey: Data tables". 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013. 
  10. ^ "Казахи "ядерного" Ирана". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  11. ^ ""Казахи доказали, что являются неотъемлемой частью иранского общества и могут служить одним из мостов, связующих две страны" - представитель диаспоры Тойжан Бабык". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  12. ^ Ukrainian population census 2001 17 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: Distribution of population by nationality. Retrieved on 23 April 2009 [ölü/kırık bağlantı]
  13. ^ "UAE´s population – by nationality". BQ Magazine. 12 Nisan 2015. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2015. 
  14. ^ "Number of foreigners". Czech Statistical Office. 14 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015. 
  15. ^ "Bevölkerung nach Staatsangehörigkeit und Geburtsland". Statistik Austria. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  16. ^ http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. {{Webarşiv|url=http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=7 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ population census 2009 18 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: National composition of the population.
  18. ^ "Kasachische Diaspora in Deutschland. Botschaft der Republik Kasachstan in der Bundesrepublik Deutschland". 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020. 
  19. ^ Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora, pg. 24
  20. ^ "The Kazak Ethnic Group". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  21. ^ "Kazakhstan population census 2009". 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2017. 
  22. ^ "Religion and expressive culture – Kazakhs". Everyculture.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2012. 
  23. ^ "Chapter 1: Religious Affiliation". The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. August 9, 2012. Retrieved 4 September 2013
  24. ^ a b Hatunoğlu, Nurettin (20 Ocak 2022). "MOĞOLLUKTAN TÜRKLÜĞE KONGURATLAR". Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 4 (7): 111-132. doi:10.53718/gttad.1012529. ISSN 2667-5366. 22 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2024. 
  25. ^ a b Lee, Joo-Yup (1 Haziran 2018). "Some remarks on the Turkicisation of the Mongols in post-Mongol Central Asia and the Qipchaq Steppe". Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae (İngilizce). 71 (2): 121-144. doi:10.1556/062.2018.71.2.1. ISSN 0001-6446. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2024. 
  26. ^ Zhabagin, Maxat; Sabitov, Zhaxylyk; Tarlykov, Pavel; Tazhigulova, Inkar; Junissova, Zukhra; Yerezhepov, Dauren; Akilzhanov, Rakhmetolla; Zholdybayeva, Elena; Wei, Lan-Hai; Akilzhanova, Ainur; Balanovsky, Oleg (Ekim 2020). "The medieval Mongolian roots of Y-chromosomal lineages from South Kazakhstan". BMC Genetics (İngilizce). 21 (S1). doi:10.1186/s12863-020-00897-5. ISSN 1471-2156. PMC 7583311 $2. PMID 33092538. 2 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2024. 
  27. ^ a b "The Kazakh Khanate". Oxford University Press. 2019. 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2024. 
  28. ^ Sultanov, Tursun İkramoğlu, Türkün Üçbin Yılı (2004). Kazak Kelimesinin Söz ve Etnonim Olarak Anlamı (2 bas.). İstanbul. s. 256. 
  29. ^ Edebiyat 6, Jalpı bilim beretin mekteptin 6-sınıbına arnalgan okuvlık. Atamura yayınevi. Almatı 2006, s. 85
  30. ^ "Nazarbayev'den dikkat çeken mesaj". Yeniçağ. 16 Ekim 2019. Erişim tarihi: 21 Haziran 2020. 
  31. ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) 7 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kazaklar&oldid=34518651" sayfasından alınmıştır