İçeriğe atla

Garri Kasparov

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Garry Kasparov
2007 yılında Kasparov.
DoğumGarik Kimoviç Weinstein[1]
13 Nisan 1963 (61 yaşında)
Bakü, Azerbaycan SSC, SSCB
VatandaşlığıSSCB (1963-1991)
Rusya (1991-2014)
Hırvatistan (2014–günümüz)[2]
Dünya Şampiyonluğu1985-93 (şüphesiz)
1993-2000 (klasik)
FIDE unvanıBüyükusta (1980)
En yüksek ELO2851 (Temmuz 1999)
En yüksek FIDE derecesi1 (Ocak 1984)

Garry Kimovich Kasparov (Rusça: Га́рри Ки́мович Каспа́ров, Rusça telaffuz: [ˈɡarʲɪ ˈkʲiməvʲɪtɕ kɐˈsparəf]; doğum Garik Kimovich Weinstein,[1] 13 Nisan 1963), 1985-2000 yılları arasında dünya şampiyonu olan Rus (geçmişte Sovyet) satranç büyükustası.

1985'te Anatoli Karpov'u yenerek dünya şampiyonu unvanını kazandı, bu unvanı 2000 yılında yenildiği Vladimir Kramnik'e devretti. Onun Temmuz 1999'daki FIDE Rating listesinde gerçekleştirdiği 2851 ELO puanı yalnızca Magnus Carlsen tarafından geçildi.[3] Pek çok kişi kendisini tarihte görülmüş en güçlü oyuncu olarak değerlendirmektedir. 10 Mart 2005'te bir daha satranç turnuvalarına katılmayacağını açıkladı.

Kasparov satrançtan emekli olduğundan beri zamanını yazmaya ve politikaya adadı. İlk kez 2003 yılında yayınlanan My Great Predecessors adlı kitap serisi, kendisinden önceki dünya şampiyonu satranç oyuncularının tarihini ve oyunlarını ayrıntılarıyla anlatıyor. Birleşik Sivil Cephe hareketini kurdu ve Vladimir Putin'in yönetimine ve politikalarına karşı çıkan bir koalisyon olan Diğer Rusya'nın bir üyesiydi.

2008 yılında, o yılki Rusya başkanlık yarışına aday olma niyetini açıkladı ancak kampanyasında "resmi engellemeyi" suçladığı lojistik sorunlarla karşılaştıktan sonra geri çekildi. 2011'de başlayan Rus kitlesel protestolarının ardından, Haziran 2013'te zulüm korkusu nedeniyle yakın gelecekte Rusya'yı terk ettiğini duyurdu.[4] Rusya'dan kaçışının ardından ailesiyle birlikte New York'ta yaşadı.[5][6] 2014 yılında Hırvatistan vatandaşlığını aldı ve Split yakınlarındaki Podstrana'da ikamet etti.[7][8][9]

Kasparov, İnsan Hakları Vakfı'nın başkanıdır ve Uluslararası Konseyine başkanlık etmektedir. 2017 yılında, ABD'de ve yurtdışında liberal demokrasiyi destekleyen ve savunan bir Amerikan siyasi örgütü olan Demokrasiyi Yenileme Girişimi'ni (RDI) kurdu. Grubun başkanlığını yürütüyor. Kasparov aynı zamanda yazılım şirketi Avast'ın güvenlik elçisidir.[10]

Ailesi ve erken kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Garry Kasparov 11 yaşındaki fotoğrafı

Kasparov, 1963'te SSCB'nin Bakü şehrinde (günümüzde Azerbaycan), Garik Kimovich Weinstein[1] (Rusça: Гарик Вайнштейн) ismi ile dünyaya geldi. Babası Kim Moiseyeviç Weinstein Yahudi, annesi Klara Shagenovna Kasparova ise bir Ermeni idi.[11][12][13][14] Kasparov kendini "kendinden-menkul-Hristiyan" olarak nitelendirdi[15] ve kendini şöyle tanımladı: "Yarı Ermeni, yarı Yahudi olmama rağmen ben kendimi Rus kabul ediyorum. Çünkü anadilim Rusça, Rus topraklarında öğrenim gördüm ve Rus kültürüyle büyüdüm."[16][17]

Kasparov, Mihail Botvinnik'in satranç okulunda satranç eğitimini aldı. 13 yaşında 9 üzerinden 7 puan alarak 1976 yılında Tiflis'te gerçekleştirilen Sovyet Küçükler Şampiyonası'nı kazandı. Sonraki yıl da bu başarıyı tekrarlayarak 9 üzerinden 8,5 puan aldı.

1978 yılında Minsk'te gerçekleşen Sokolski Memorial Turnuvası'na katıldı. Turnuvaya davet edilmeden katılmıştı, fakat turnuva birincisi olarak "usta" unvanını aldı. Kasparov bu başarısını, hayatının dönüm noktası olarak değerlenmişti ve bu başarının kendisini satrancı meslek olarak seçmesinde yüreklendirdiğini belirtti. Bir yazısında "Yaşadığım sürece Sokolski Memorial'i hatırlayacağım" demiştir.

Kasparov FIDE sıralamasında hızla yükseldi. Rusya Satranç Federasyonu'nun dikkatsizliği ile Garri Kasparov, yeterli olmamasına rağmen, Banya Luka'da "büyükustalar" turnuvasına katıldı. Bu üst düzey turnuvada 2595 puan elde etmeyi başardı. Bu, Kasparov'un üst düzey oyuncular arasına yükselmesine yetti.

Bir sonraki yıl, 1980'de Batı Almanya, Dortmund'daki Dünya Gençler Şampiyonası'nı kazandı.

Bu sıralarda Kasparov dünya şampiyonu Anatoli Karpov ile oyun oynama şansı arıyordu. Ama öncesinde adaylar turnuvasını geçmesi gerekiyordu.

1984 Dünya Şampiyonası

[değiştir | kaynağı değiştir]

1984'te Anatoli Karpov ile Garri Kasparov arasında oynanan dünya şampiyonluğu oyunu, ortaya çıkan sonuç itibarıyla satranç tarihindeki en tartışmalı maçlardan biri oldu. Galibiyet sayısı 6'ya ulaşan tarafın şampiyon olacağı oyuna Karpov çok iyi başladı ve ilk 6 maçta 4 galibiyet alarak 4-0'lık skoru yakaladı. Karpov'un kazanması için sadece 2 oyun daha alması yeterliydi ama Kasparov buna izin vermemek için elinden geleni yaptı. Arka arkaya 17 maç berabere bitti ve sonunda Karpov bir galibiyet daha aldı ve skoru 5-0 yaptı. Şampiyonluğa ulaşması için önünde sadece 1 galibiyet kalmıştı. Daha sonra 32'nci oyuna kadar yine beraberliklerle geçti ve Kasparov sonunda ilk galibiyetini aldı.

Bu noktadan sonra Kasparov'dan 11 yaş büyük olan Karpov fiziksel olarak neredeyse tükenmişti. Karşılaşma boyunca toplam 10 kg verdi.[kaynak belirtilmeli] Birkaç oyun sonra Kasparov üst üste 2 galibiyet daha alıp skoru 5-3'e getirdi. Maç sırasında birkaç kere hastaneye kaldırılan Karpov'un durumu iyi değildi. Karpov her ne kadar iyi olduğunu ve maça devam etmek istediğini söylese de doktorlar durumunun iyi olmadığını ve devam edemeyeceğini söylüyorlardı. Kasparov ise 5-3 geride olmasına rağmen son 2 oyunu kazanmış olmanın verdiği moralle maçın favorisi olduğunu düşünüyordu ve maça devam etmek istiyordu. Ama FIDE Başkanı Florencio Campomanes iki oyuncunun da maça devam etmek istemesine rağmen, maçın uzunluğu nedeniyle iki oyuncunun da sağlığının zorlandığı gerekçesiyle maçın iptal edildiğini ve yeni maçın birkaç ay sonra yapılacağını açıkladı. Böylece ilk defa bir dünya şampiyonluğu maçı sonuç elde edilmeden bitirilmiş oldu.

1985 Dünya Şampiyonası ve sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kasparov, Frankfurt'taki "Chess Classics" satranç turnuvasında, 1999

İkinci Kasparov-Karpov maçı 1985 yılında 24 maç üzerinden organize edildi. 12,5 puana ulaşan ilk oyuncu şampiyonluğa ulaşmış olacaktı. 12-12 beraberlik durumunda ise son şampiyon olan Karpov unvanını koruyacaktı.

Kasparov maça iyi başladı ve ilk oyunu kazanarak durumu 1-0 yaptı. İki beraberlikten sonra Karpov toparlandı ve üst üste 2 galibiyet alarak skoru 2-3 yaptı. Daha sonraki oyunlarda son maça gelinene kadar Kasparov 2, Karpov ise 1 galibiyet alabildi. Böylece skor Kasparov lehine 12-11 oldu. Karpov'un unvanını koruyabilmesi için bu oyunu alarak 12-12 beraberliği sağlaması gerekiyordu. Karpov oyunu kazanmak için saldırgan bir strateji izledi ama Kasparov 26. ve 31. hamlelerde 2 piyon fedası yaparak oyunu karmaşık bir hale soktu ve Karpov 36. hamlede büyük bir hata yaparak bir taş kaybetti ve birkaç hamle sonra terk etti. Böylece maçı 13-11 kazanan Kasparov, Karpov'un 10 yıllık Dünya Şampiyonluğuna son verdi. Kasparov 22 yaşında Dünya Şampiyonu olarak tarihteki en genç Dünya Şampiyonu oldu. (Daha önceki en genç şampiyon 1960'ta 23 yaşındayken Botvinnik'i yenerek şampiyonluğa ulaşan Mihail Tal'dı.)

1986 yılında Karpov'la Londra ve Leningrad'da yaptığı rövanş maçını 12,5-11,5 kazandı. 1987 yılında İspanya'da yeni bir maç yaptılar. Diğer maçlardan daha çekişmeli geçen bu maçın skoru 23. oyunun sonunda 12-11 Karpov'un lehineydi. Son oyunda Kasparov'a mutlak bir galibiyet gerekiyordu. O ana kadar 23 oyunda sadece 3 oyun kazanabildiğini dikkate alırsak bu çok zor bir görevdi. Ne var ki oyuna beklenmedik şekilde sakin "Reti açılışı"yla başlayan Kasparov son oyunu kazandı ve skor eşit olmasına rağmen unvanını korumuş oldu. 1990 yılında yapılan maçta bu sefer Kasparov unvanını daha rahat bir şekilde korudu. Kasparov 1993 yılında unvanını Nigel Short'a ve 1995 yılında New York Dünya Ticaret Merkezi'nin en üst katında gerçekleşen karşılaşma sonucunda Viswanathan Anand'a karşı korudu.

2000 yılında FIDE'den ayrı olarak "Brain Games"in organizasyonu altında yaptığı maçı Vladimir Kramnik'e karşı kaybetti.

Emeklilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Garry Kasparov, Linares turnuvasını birinci bitirdikten sonra 10 Mart 2005 günü düzenlenen basın toplantısında, aktif satrancı bıraktığını ve artık turnuvalara katılmayacağını açıklamıştır. Kasparov'un açıklamasına rağmen FIDE, kurallar gereği Kasparov'un ELO ratingini 1 yıl kadar tutmuştur. Nisan 2006 ELO listesinden Kasparov çıkarılmıştır.

Bilgisayara karşı satranç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasparov, dünya çapındaki ünü sayesinde bilgisayar üreticilerinin de ilgi odağı olmuştu. Kasparov Dünyaya Karşı oyunu yaratıldı. Bazı şirketler, teknolojinin ne kadar geliştiğini göstermek için onu yenebilecek bir bilgisayar geliştirmek istediler. IBM, Deep Blue (Derin Mavi) isimli bir bilgisayar yaparak Kasparov ile bir maç ayarladı. 1996'da yapılan 6 setlik maçlar sonunda Kasparov, Deep Blue'yu 4-2 yendi.

IBM sonraki yıla kadar Deep Blue'yu geliştirdi (Deeper Blue olarak da bilinmekle beraber resmi adı Deep Blue'dur[18]). 3 dakikada 60 milyar[19] hamleyi gözden geçirebilen bu bilgisayarla Kasparov, 1997'de tekrar maç yaptı. Yine 6 setten oluşan bu maç sonucunda Deep Blue Kasparov'u 2.5 a karşı 3.5 puanla yenmeyi başardı.[20] Böylece insanlık tarihinde ilk kez bir bilgisayar, dünya satranç şampiyonunu yenmiş oldu.[20] Kasparov 2. oyunun 37.Be4 hamlesinde Deep Blue'ya insanlar tarafından müdahale edilerek yardım edildiğini iddia etti.[21] Çünkü böyle bir durumda bir bilgisayarın 37.Qb6 hamlesini yaparak bir piyon kazanma eğiliminde olması bekleniyordu ve bu beklentisi pek çok satranç otoritesi tarafından da onaylandı.[21] Fakat IBM bu iddiayı ve Kasparov'un yeniden maç önerisini reddederek Deep Blue projesini sona erdirdi.[22]

Pussy Riot

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasparov, 17 Ağustos 2012'de, Rus punk grubu Pussy Riot üyelerinin 2 yıl hapis cezasına çarptırılmalarına karşı düzenlenen bir gösteriye katılmıştır.[23] Bu gösteride polis tarafından en az 60 kişi ile birlikte gözaltına alınmak istenmiştir. Kasparov gözaltına alınmamak için direnmiş ve bir polisin kolunu ısırmıştır.[24] Şu an kendisine, görev halindeki memura fiziksel saldırı suçundan 5 yıl hapis cezası istenmektedir.[25]

Kasparov ilerleyen aylarda bu suçu reddetmiş ama grubu desteklemeye devam edeceğini belirtmiştir. Kendisi hakkında açılan dava ise düşmüştür.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c Garry Kasparov on Garry Kasparov, part I, 2011, 978-1-85744-672-2, pp. 16-17
  2. ^ "Gotova stvar: Gari Kasparov je dobio hrvatsko državljanstvo! - 24sata". 24sata.hr. 27 Şubat 2014. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2014. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2013. 
  4. ^ "Garry Kasparov not returning to Russia out of fear of prosecution". Financial Times. 6 Haziran 2013. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020. 
  5. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Incorrigible isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  6. ^ Boot, Max (25 Nisan 2018). "The political center is fighting back". The Washington Post. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2019. 
  7. ^ "Gari Kasparov dobio hrvatsko državljanstvo". Večernji list. 27 Şubat 2014. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020. 
  8. ^ GARI KASPAROV: 'Vladimir Putin ima previše problema da bi nastavio svoje agresivne politike na području Balkana' 22 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Nacional, 22 December 2020, # 1183, p. 51.
  9. ^ "Je li se legendarni šahist Gari Kasparov trajno preselio u Podstranu pokraj Splita? U Dalmaciju se 'sklonio' nakon pandemije koronavirusa". Slobodna Dalmacija. 15 Ocak 2021. 7 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2022. 
  10. ^ "Avast Blog | Garry Kasparov". blog.avast.com (İngilizce). 25 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2021. 
  11. ^ "Chess Champion Garry Kasparov is Russia's Great Red Hope". The Daily Beast. 1 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  12. ^ Kasparov, Garry (2011), Garry Kasparov on Garry Kasparov, Part 1: 1973–1985, Everyman Chess : "I am absolutely sure that the Garry Kasparov, who became leader of the chess world, professed the same values as Garik Weinstein, who once, following the example of his father, became fascinated by chess..."
  13. ^ Biography 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on Kasparov.ru site (Rusça)
  14. ^ White King and Red Queen by Daniel Johnson, 1-84354-609-4
  15. ^ "Transcript: Kasparov to Start Campaign Promoting 'Values of Democracy'". Fox News. 21 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2013. 
  16. ^ "Garry Kasparov on Conversations with Bill Kristol". 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  17. ^ "Garry Kasparov Transcript – Conversations with Bill Kristol". 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2010. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2010. 
  20. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2010. 
  21. ^ a b Game Over: Kasparov and the Machine (2003) adlı belgesel film
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2010. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2012. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2012. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2012. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Garri Kasparov ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vikisöz'de Garry Kasparov ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Garri_Kasparov&oldid=34491051" sayfasından alınmıştır