Çelyabinsk
| Çelyabinsk | |
|---|---|
Челябинск | |
.jpg)  .jpg)   .jpg) | |
 Bayrak .svg) Arma | |
 Çelyabinsk Haritası | |
  Çelyabinsk | |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 530 km² |
| Nüfus (2013) | |
| • Toplam | 1.156.471 |
| • Yoğunluk | oto/km² |
| Zaman dilimi | UTC+05.00 (Yekaterinburg Zamanı) |
Çelyabinsk (Rusça: Челябинск, Çelâbinsk, Tatarca: Çiləbe, Başkurtça: Siləbe, Kazakça: Çelâbi, Çuvaşça: Čelepi) - Rusya'nın büyük bir şehri, Çelyabinsk Oblastı'nın yönetim merkezi olan şehrin 2019 sayımına göre nüfusu 1 200 720'tir. Büyük transport kavşağı (demir yolları ve asfalt yolları; Trans Sibirya Demiryolu). Şehirde Çelyabinsk Balandino ve Çelyabinsk Şagol isimli iki havaalanı bulunmaktadır. Büyük sanayileşmiş merkez Metalurji, Makine mühendisliği, metal işi, cihaz işi, hafif sanayi, gıda kaynaklı sanayi. 1795 yılında 2700 civarı olan nüfusu 1897 yılından beri hızla artmıştır. 2020 itibarıyla nüfusuna göre Rusya'nın en büyük yedinci şehridir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Yevgeniy Pospelov tarafından düzenlenen “Dünyanın Coğrafi İsimleri” adlı toponymik sözlüğe göre, köyün adı Çelebi'nin kişisel adı olan “Çelebi'nin (“eğitimli”) yer aldığı Çelebi bölgesinde kuruldu.[1]
Bazı bilginlere göre (U. K. Safiulin, G. F. Satarov, Yu. G. Podkorytov), köy efsanevi Türk kahramanı Selambey tarafından kuruldu.[2]
G. A. Turbin, "Çelebi" fahri unvanına sahip Başkurt Türklerinden Tarkhan Taymas Shaimov köyü olduğuna inandı.
Moğol İmparatorluğu ve Altın Orda zamanında, Celebi'nin fahri adı ve unvanı dağıtıldı. İslam dünyasındaki ünlü antroponi, güçlü, etkili bir kişi anlamına gelen epitetlere atıfta bulunur. Tarihte, bu antroponinin varlığına dair birçok kanıt bulunabilir. Mesela efsaneye göre, Altın Orda Devleti'nin yanından keşiş Peresvet ile bir önceki savaşta Kulikovo sahasında Celebey kahramanı katıldı.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehri 1736 yılında Tatar Türklerinden bey Tevkelev kurmuştur.
Şehir nüfusunda azımsanmayacak oranda Tatar, Kazak, Başkort gibi Türk kökenliler vardır. 15 Şubat 2013'te şehrin üzerinde iki dakika kadar gözlendikten sonra patlamalarla dağılan bir meteor, 200'ü çocuk 950 kadar kişinin yaralanmasına sebep oldu. Yaralanmalar, düşen cam parçaları gibi cisimlerden kaynaklanıyor.[3]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Ural Dağları'nın hemen doğusunda, Miass Nehri üzerindeki. Şehir Ural Dağlarına yakın olup, Moskovanın 1919 km doğusunda yer alır.
 Çelyabinsk iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 4,1 | 8,0 | 17,3 | 28,2 | 35,7 | 37,3 | 39,2 | 36,0 | 32,5 | 25,5 | 16,1 | 6,8 | 39,2 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | −10,5 | −7,9 | 1,0 | 10,6 | 20,3 | 24,0 | 25,2 | 23,6 | 17,2 | 9,3 | −0,1 | −7,2 | 8,8 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | −14,1 | −12,5 | −4,8 | 4,7 | 12,1 | 18,3 | 19,3 | 17,1 | 10,9 | 4,1 | −5,2 | −11,1 | 3,2 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −19 | −18,9 | −9,3 | −0,3 | 7,9 | 12,9 | 14,5 | 13,5 | 7,6 | 1,3 | −5,9 | −14,6 | −0,9 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −48,7 | −45 | −36 | −26,3 | −11,1 | −3 | −3,3 | −1 | −10 | −24 | −36,4 | −42,6 | −48,7 |
| Ortalama yağış (mm) | 17 | 16 | 19 | 27 | 47 | 55 | 87 | 44 | 41 | 30 | 26 | 21 | 430 |
| Kaynak: Dünya Meteoroloji Organizasyonu[4] | |||||||||||||
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]Kilometrekareye 2287,90 insan denk gelmektedir.
| Nüfus dağılımı, yıllara göre | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1795 | 1856 | 1882 | 1897 | 1905 | 1913 | 1916 | 1923 | 1926 | 1931 |
| 2700 | ↗4300 | ↗7700 | ↗20 000 | ↗35 500 | ↗65 100 | ↗67 300 | ↘54 300 | ↗59 000 | ↗116 889 |
| 1933 | 1939 | 1956 | 1959 | 1962 | 1967 | 1970 | 1973 | 1975 | 1976 |
| ↗210 000 | ↗273 116 | ↗612 000 | ↗689 049 | ↗751 000 | ↗836 000 | ↗875 210 | ↗928 000 | ↗989 000 | →989 000 |
| 1979 | 1982 | 1985 | 1986 | 1987 | 1989 | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 |
| ↗1 029 522 | ↗1 066 000 | ↗1 105 000 | →1 105 000 | ↗1 119 000 | ↗1 141 777 | ↘1 113 000 | ↗1 148 000 | ↘1 143 000 | ↘1 135 000 |
| 1994 | 1995 | 1996 | 1997 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 |
| ↘1 125 000 | ↘1 086 000 | ↘1 083 000 | ↗1 084 000 | →1 084 000 | ↗1 086 300 | ↘1 083 200 | ↘1 081 100 | ↘1 077 174 | ↘1 076 000 |
| 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
| ↘1 071 000 | ↗1 095 100 | ↘1 093 000 | ↘1 091 500 | ↗1 092 500 | ↗1 093 699 | ↗1 130 132 | ↗1 131 108 | ↗1 143 458 | ↗1 156 201 |
| 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | |||
| ↗1 169 432 | ↗1 183 387 | ↗1 191 994 | ↗1 198 858 | ↗1 202 371 | ↘1 200 719 | ↘1 196 680 | |||
Etnik yapı (2010): Ruslar - %85,1, Tatar Türkleri - %5,2, Başkurt Türkleri - %2,8, Ukraynalılar - %2,1, Almanlar - %1,0[5]
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Eskiden tamamı Müslüman olan bir bölge olan Çelyabinsk'te günümüzde dahi çok sayıda cami vardır. Camiler:
- 129 № Ak Camii (Elkin cd., 16)
- 90 № camii (Bransk cd., 17)
- 901 № İsmaili camii (Zafer cd., 398а)
- 812 № Metallurji bölge camii (Baykal cd., 29а)
Kardeş şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerli
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yabancı
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Resmî site
- MultiMap.com'dan Çelyabinsk haritası24 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Çelyabinsk'in uydu resimleri9 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kuzeydeki (çelik fabrikasının oluşturduğu) ve güneydeki (traktör fabrikasının ve elektrik santralinin sebep olduğu) kirlilik alanlarına dikkat edin.
- Çelyabin yerleşimine düşen meteora dair2 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Поспелов, Евгений Михайлович (1998). «Географические названия мира» - топонимический словарь. Русские словари. ss. 459, 503. ISBN 5-89216-029-7. 15 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2019.
- ^ Selambey[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Rusya meteor yağmuruyla sarsıldı" (HTML). NTV MSNBC. 15 Şubat 2013. 19 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2012.
- ^ "Dünya Meteoroloji Organizasyonu – Cheljabinsk". Dünya Meteoroloji Organizasyonu. 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2012.
- ^ "2002 ел сан алу базасы". 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2013.
- ^ (Rusça) Уфа (Башкортостан) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (Rusça) Казань (Республика Татарстан) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (Rusça) Омск (Россия) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (Rusça) Коламбия (США, штат Южная Каролина) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (Rusça) Графство Ноттингемшир (Англия) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (Rusça) Рамла (Израиль) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ (Rusça) Урумчи (Китай) 10 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
