Erewoordverklaring

De erewoordverklaring is een verklaring die beroepsofficieren van de Nederlandse krijgsmacht in de Tweede Wereldoorlog op last van de Duitse bezetters moesten ondertekenen in 1940. Deze erewoordverklaring hield in dat de ondertekenaars daarvan op geen enkele wijze in verzet zouden komen tegen de Duitsers.

De verklaring werd op 14 juli 1940 aan alle Nederlandse beroepsofficieren voorgelegd ter ondertekening. Hoewel er soms felle discussies gevoerd werden door officieren onderling of de verklaring ondertekend moest worden, of dat dat als een vorm van verraad moest worden gezien, ondertekenden uiteindelijk de meesten de verklaring. Slechts 69 militairen weigerden de verklaring te ondertekenen.

Tekst van de verklaring

“Hierdoor verzeker ik op eerewoord dat ik gedurende dezen oorlog althans zoolang Nederland zich met het Duitsche Rijk in oorlogstoestand bevindt aan geen enkel front noch direct, noch indirect zal deelnamen aan den strijd tegen Duitschland. Ik zal geen handeling begaan of verzuim plegen waardoor het Duitse Rijk schade, van welke aard ook, zou kunnen lijden.”

Gevolgen

Slechts 68 officieren en 1 stoker besloten de verklaring niet te tekenen. Dit waren:

Hoogere Krijgsschool 1ste Luit H.E.C. van Ameyden van Duym 1ste Luit H.C. Bajetto (KNIL) Kap A.P. Berlijn 1ste Luit M. Braun 1ste Luit F.M.F. Claassen 1ste Luit G.W.T. Dames Kap A.L.C. Dufour Maj C. Giebel Kap M. van den Heuvel 1ste Luit L.E. Hinrichs Kap K.J. Luchsinger Kap F.H. ter Meulen Kap J.J. Mojet Kap A.J.A. Pereira Kap E. Pesch 1ste Luit J.G. Smit Ritm E. Steenhouwer Kap H. Trebels 1ste Luit F. van der Veen Kap Q. de Veer Kap T. Willer

Koninklijke Militaire Academie 1ste Luit B. Andringa 1ste Luit T. Beets Kap F.J. Bijvoet Kap W.K. Boogh Ritm J.H. Daams Vdg O.L. Drijber Kap J.A.J. Elders Kap L.R. van der Elst Maj E. Engles Vdg F.V. Geerligs Vdg W.G.T. Grijzen Vdg J.H. Hageman Vdg L. de Hartog Genm H.C.G. Baron van Lawick Vdg A.G.L. Ligtermoet Sgt C. Linck Vdg O. van Lingen Vdg A.P.T. Luteijn Kap G.A. van Nimwegen Kap A.L. Nouwens Vdg F.J. van der Schraaf Vdg H.R. von Seydlitz-Kurzbach 1ste Luit W. Spiering Kap L.T.W. de Vries Kap G.J.W. van Walraven Vdg C.J. Witjens

Technische Cursus 1ste Luit D.C. van Hutten Algemeen Hoofdkwartier Lgen P.W. Best Kap H.O. Romswinckel Lgen J.J.G. Baron van Voorst tot Voorst Gen H.G. Winkelman Veldleger Genm A.R. van den Bent 1ste Luit N. Hogerland 1ste Luit J.J.L. Baron van Lynden Genm H.F.M. Baron van Voorst tot Voorst Vesting Holland Kap M.J. van der Hoogh

Departement van Koloniën Maj D.R.A. van Langen Indische verlofgangers Kap J.P. Moquette Kap H.J. Veenendaal Koninklijke Marine Ltz1 D.J. van Doorninck Ltz2 C.L.J.F. Douw van der Krap Ltz3 G. Feith Ltz1 G.IJ.C. Fraser (1900-1974) Ltz3 F.E. Kruimink Stoker 2e klas W. de Lange Ltz2 E.H. Larive Ltz2 D.W. Baron van Lynden Ltz2 F. Steinmetz

Zij waren van mening dat zij daarmee hun officierseed, waarin zij trouw hadden beloofd aan de Koningin, zouden breken, en daarmee dus verraad zouden plegen. Meer dan de helft van hen waren leden van het KNIL, Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. De officieren die weigerden te tekenen werden direct na hun weigering krijgsgevangen genomen en afgevoerd naar krijgsgevangenkampen in Duitsland. Wegens diverse ontsnappingspogingen kwam de groep krijgsgevangen Nederlandse officieren uiteindelijk in het beruchte kamp Colditz terecht.

De officieren die de erewoordverklaring wel hadden ondertekend mochten naar huis, maar moesten zich wel regelmatig melden. Op 15 mei 1942 werden zij echter alsnog krijgsgevangengenomen en eveneens naar krijgsgevangenkampen, waaronder Kamp Stanislau, afgevoerd. De erewoordverklaring had menigeen er namelijk niet van weerhouden toch deel te nemen aan het verzet, de Duitsers besloten hierop alle officieren alsnog gevangen te nemen.

In de loop van de oorlogsjaren wist een aantal van de krijgsgevangen officieren te ontsnappen uit hun gevangenschap. Een deel daarvan wist neutraal gebied (o.a. Zwitserland) te bereiken, waarna zij konden doorreizen naar een van de geallieerde landen om opnieuw aan de strijd deel te nemen. Anderen werden na hun ontsnapping opnieuw opgepakt en teruggestuurd naar de krijgsgevangenkampen.

Discussie na de oorlog

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er de nodige discussie over de status van de erewoordverklaring. Een zuiveringscommissie oordeelde zelfs dat degenen die de verklaring wel hadden ondertekend maar later toch aan het verzet deelnamen, uit de Krijgsmacht zouden moeten worden ontslagen omdat zij de officierseer ernstig beschadigd hadden. Zo ver is het echter niet gekomen. Ook de parlementaire enquêtecommissie naar het regeringsbeleid in de Tweede Wereldoorlog hield zich met de erewoordkwestie bezig: zij sprak haar waardering uit voor de officieren die weigerden de "niet toelaatbare" verklaring te ondertekenen. Over de vraag of officieren die hun erewoord wel hadden gegeven mochten deelnemen aan het verzet was de commissie verdeeld.

Al in 1942 had ook koningin Wilhelmina haar waardering uitgesproken over hen die de verklaring niet ondertekenden: "Hoewel hare majesteit zich hoogstderzelver oordeel over de motieven van de Nederlandse militairen, die de belofte aflegden om niet meer tegen Duitschland te strijden wenscht voor te behouden, kan namens Hare Majesteit grote waardering voor hun standpunt worden kenbaar gemaakt aan officieren die de belofte niet afgaven.". Tevens wilde Wilhelmina dat degenen die niet getekend hadden na de oorlog in aanmerking zouden komen voor een koninklijke onderscheiding. Luitenant-generaal van Voorst tot Voorst (die de verklaring zelf ook niet had ondertekend) kreeg van haar na de oorlog de opdracht om dit tot stand te brengen. De naoorlogse militaire top bestond echter uit militairen die destijds de verklaring wel hadden ondertekend. Zij vonden een koninklijke onderscheiding voor de niet-tekenaars onaanvaardbaar. Ook een voorstel om een lage onderscheiding toe te kennen haalde het niet. Uiteindelijk kregen alleen zij die met succes uit krijgsgevangenschap wisten te ontsnappen een onderscheiding.

Bronnen, noten en/of referenties

---