Norbert Bonczyk
Norbert Bonczyk (także Bonczek, Bończyk, Bontzek; ur. 6 czerwca 1837[1][2] w Miechowicach, zm. 18 lutego 1893 w Bytomiu) – ksiądz katolicki, poeta, autor artykułów do „Zwiastuna Górnośląskiego”, działacz narodowy na rzecz polskości Górnego Śląska[3], tłumacz liryki niemieckiej[1]. Zwany „Śląskim Homerem”[2]. Opisując obrazy z życia górnośląskiej społeczności wiejskiej, zwracał przede wszystkim uwagę na odrębność tych terenów w sensie historycznym, obyczajowym i częściowo językowym[1]. Wieloletni współpracownik księdza Józefa Szafranka.
| |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Prezbiterat |
1862 |
Życiorys
edytujPochodził ze zgermanizowanej rodziny górniczej. Był synem sztygara kopalni cynku i ołowiu Maria w Miechowicach koło Bytomia. W latach 1851–1858 uczęszczał do liceum w Gliwicach, po ukończeniu którego wstąpił na wydział teologii katolickiej Uniwersytetu Wrocławskiego. W latach 1858–1862 studiował również filologię słowiańską u Wojciecha Cybulskiego i Wincentego Kraińskiego. Był członkiem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego (1858-1860) oraz Towarzystwa Polskich Górnoślązaków[4].
Święcenia kapłańskie przyjął w 1862 i został wikarym w Piekarach Śląskich, a w 1865 w Bytomiu w parafii NMP, gdzie pracował do śmierci. W 1874 objął obowiązki proboszcza w swej parafii, ale ze względu na negatywne nastawienie władz państwowych nie otrzymał wówczas oficjalnego tytułu proboszcza. Tytuł ten dostał dopiero w 1886.
Działalność
edytuj
W 1869 założył Towarzystwo Polsko-Katolickie tzw. "Kasyno", które skupiało wszystkie stany. Prowadził w nim co niedziela odczyty i pogadanki w języku polskim. Od czasów studenckich zaangażowany w działalność społeczną oraz w literacką. We Wrocławiu działał w Towarzystwie Literacko-Słowiańskim[5], po powrocie na Górny Śląsk pisał do "Zwiastuna Górnośląskiego". W 1871 założył w Bytomiu Towarzystwo Św. Alojzego, organizację społeczno kulturalną dla młodzieży[6], której celem było szerzenie kultury i oświaty na Śląsku[7]. Ułożył dla niej statut i był jej pierwszym prezesem. Z jego inicjatywy zaczęły powstawać takie same towarzystwa prawie na całym Górnym Śląsku. Był też działaczem katolickiej partii Centrum i współorganizatorem ruchu spółdzielczego na Górnym Śląsku. Z jego inicjatywy powstały kościoły pw. Św. Trójcy i na wzgórzu Św. Małgorzaty w Bytomiu[8].
Był również współogranizatorem i opiekunem dwóch katolickich związków robotniczych: Związku Wzajemnej Pomocy Robotników Górnośląskich (1889) i Towarzystwa Górnośląskich Przemysłowców. Był przewodniczącym bytomskiego Komitetu Wyborczego, uczestniczył w wiecach polskich m.in. w 1885 roku w Gliwicach. W poglądach politycznych był zbliżony do niemieckiej partii Centrum, z którą współpracował.
Mocno zaangażowany w propagowanie języka polskiego, choć w okresie młodzieńczym pisał wiersze również po niemiecku i łacinie. Oprócz tego przekładał literaturę niemiecką na polski, zwłaszcza Goethego i Schillera. Za przetłumaczenie i wydanie po polsku w 1872 w Bytomiu opowiadania niemieckiego pisarza Konrada Bolandena pt. Stary Bóg żyje został skazany przez władze niemieckie na więzienie. Odbył 2 miesiące kary, a cały nakład książki został skonfiskowany[9]. Jednym z przesłań jego poezji była teza o nieustającej polskości Górnego Śląska. Współpracował z działaczami społecznymi, wydawcami i dziennikarzami na Śląsku Józefem Szafrankiem oraz Karolem Miarką.
Najważniejsze dzieła
edytuj- Stary Kościół Miechowski[10] wydany w 1879,
- Góra Chełmska[11](1886; Góra Świętej Anny (województwo opolskie)),
- Kazanie stołowe (1871),
- Pamiętniki szkolarza miechowickiego (1872),
- Stary Bóg żyje (1872; tłumacz).
Upamiętnienie
edytuj- W 1925 w Bytomiu powstała II Męska Drużyna Harcerska im. ks. Norberta Bończyka, która za swojego patrona przyjęła księdza Bończyka. Od 1927 działała w ramach Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech[12].
- Norbert Bonczyk jest patronem ulic we Wrocławiu[13], Prudniku[14], Mysłowicach, Katowicach, Opolu, Nysie, Rudzie Śląskiej, Kędzierzynie-Koźlu, Gliwicach, Zabrzu, Tarnowskich Górach, Pyskowicach i Bytomiu.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Grażyna Barbara Szewczyk: Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu.. Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2011, s. 396. ISBN 978-83-60470-41-1.
- ↑ a b Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 152, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
- ↑ Gazeta.pl Katowice
- ↑ "Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny" Tom I, PWN, Warszawa 1984, ISBN 83-01-01520-9
- ↑ Ilustrowana księga pamiątkowa Górnego Śląska [online], www.chorzow-online.pl [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-29].
- ↑ Anna Pierikarczyk Obrońcy polskości na Śląsku 1763-1939
- ↑ "Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny" Tom I, PWN, Warszawa 1984, ISBN 83-01-01520-9.
- ↑ Najciekawsze obiekty o walorach historycznych i konserwatorskich. [dostęp 2008-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-02)].
- ↑ Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 150, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
- ↑ Norbert Bończyk, "Stary kościół miechowski : obrazek obyczajów wiejskich w narzeczu górnośląskiem", Bytom, 1883 Dzieło online w Polonie
- ↑ Norbert Bonczyk, "Góra Chełmska, czyli Święta Anna z klasztorem oo. franciszkanów. Wspomnienia z r. 1875", Wrocław, 1886"Góra Chełmska" na Polonie
- ↑ Helena Lehr, Edmund Osmańczyk, Polacy spod znaku Rodła, Wydawnictwo MON, Warszawa 1972
- ↑ Patroni ulic
- ↑ Andrzej Dereń, Ulica Norberta Bończyka: W środku osiedla [online], Teraz Prudnik!, 6 stycznia 2019 [dostęp 2023-12-12] (pol.).
Bibliografia
edytuj- "Literatura Polska. Przewodnik encyklopedyczny" Tom I, PWN, Warszawa 1984, ISBN 83-01-01520-9 hasło Norbert Bonczyk,
- Fr. Marek: N. Bonczyk - człowiek, kapłan, poeta w: Posłowie do książki: Norbert Bonczyk, Góra Chełmska, Wyd. Świętego krzyża, Opole 1985.
- J. Kajtoch, "Epik Górnego Śląska", Katowice 1965 - pełny tekst monografii w Małopolskiej Bibliotece Cyfrowej.
- Wybór utworów w "Pisarze Śląscy XIX i XX wieku", Wrocław 1963.
- Wielka historia Polski, t. XI A-J, Wydawnictwo Pinnex, ISBN 83-86651-40-7, s. 77, 78.
- Jerzy Oleksiński, "I nie ustali w walce", Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ISBN 978-83-10-07610-6, hasło Norbert Bonczyk, str.148-152.
Literatura dodatkowa
edytuj- Wincenty Ogrodziński: Bonczyk (Bontzek) Norbert. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 2: Beyzym Jan – Brownsford Marja. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1936, s. 294–295. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03291-0 (tu też podana data urodzin: 6 czerwca 1837).
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje Norberta Bonczyka w bibliotece Polona