Maria Piłsudska (1863–1921)
Maria Piłsudska, de domo Koplewska, primo voto Juszkiewicz (ur. 1863 w Wilnie, zm. 17 sierpnia 1921 w Krakowie) – polska nauczycielka, działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej; pierwsza żona Józefa Piłsudskiego.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Pierwsza dama Polski | |
| Okres |
od 14 listopada 1918 |
| Małżonek | |
| Następczyni | |
| Odznaczenia | |
| |
.jpg)
Życiorys
edytujUrodziła się 20 lipca lub 12 sierpnia 1863[1][a]. Była córką Konstantego Koplewskiego (lekarza) i Ludmiły z domu Chomicz[2].
Ukończyła Instytut Klasyczny, a następnie studia medyczne na uniwersytecie dla kobiet w Sankt Petersburgu, tzw. studia Bestużewa[2][3]. Podczas studiów udzielała się w ruchu społeczno-narodowym[2]. Pracowała jako nauczycielka. Należała do Wielkiego Proletariatu. W 1885 została uwięziona[4] (brak danych co do miejsca osadzenia). Początkowo zamieszkiwała w Wilnie. Tam była żoną inżyniera Juszkiewicza. Z tego małżeństwa, zakończonego rozwodem, miała córkę Wandę (1889–1908)[2].
Po przeniesieniu na obszar Królestwa Polskiego zaangażowała się w działanie ruchu robotniczego[2]. Działała w Polskiej Partii Socjalistycznej; była współorganizatorką łódzkiej drukarni PPS. Przylgnęły do niej określenia „Piękna Dama” lub „Piękna Pani”[5]. 15 lipca 1899 zawarła związek małżeński z Józefem Piłsudskim w luterańskim kościele w Paproci Dużej[6][b]. Wraz z nim redagowała czasopismo „Robotnik”[2]. W związku z działalnością konspiracyjną została aresztowana przez władze rosyjskie w 1900 i przez kilka tygodni była więziona w więzieniu carskim w Łodzi[7][8], a następnie przez 11 miesięcy w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[2][4].
Po odzyskaniu wolności nadal była aktywna w działalności niepodległościowej, w tym podczas rewolucji 1905[2]. Później zmuszona była szukać schronienia, poza obszarem Królestwa, w związku z czym przebywała z mężem we Lwowie i w Krakowie[2]. Po wybuchu I wojny światowej była zaangażowana w pomoc i wsparcie Legionów Polskich[2].
Formalnie pozostała żoną Piłsudskiego do końca życia (faktycznie po 1907 jego partnerką życiową była Aleksandra Szczerbińska, a Maria konsekwentnie do końca życia nie dała zgody na rozwód[9]). Według prof. Wacława Jędrzejewicza „prowadziła bardzo cichy tryb życia, unikała zebrań i uroczystości, na które jako żona Naczelnika Państwa była zapraszana”[10]. Mieszkała przy ul. Szlak w Krakowie[10].
Maria Piłsudska zmarła na serce 17 sierpnia 1921 w szpitalu garnizonowym w Krakowie, gdzie była hospitalizowana w związku z wielomiesięcznym zapaleniem opłucnej[11]. Od 19 sierpnia 1921 jej zwłoki w trybie przyspieszonym do pierwotnie planowanego były eksportowane z Krakowa przez Lidę (tam przebywał wówczas Józef Piłsudski, mając się dołączyć do konduktu) do Wilna[12]. Zgodnie ze swoją wolą została pochowana na cmentarzu Na Rossie w Wilnie, gdzie wcześniej spoczęły jej matka i córka Wanda[2]. W pogrzebie reprezentantem rodziny męża był jego brat Jan Piłsudski, a pochówek poprowadził ks. bp Władysław Bandurski[10].
Odznaczenie
edytuj- Krzyż Niepodległości – pośmiertnie (19 grudnia 1930, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)[13]
Uwagi
edytuj- ↑ Podawane są różne lata urodzenia Marii Piłsudskiej, najczęściej, że urodziła się ok. 1865, ale również ok. 1863 (Wacław Jędrzejewicz) lub w 1864 (Bożena Krzywobłocka i Zenon Janusz Michalski). Rok 1865 jako rok urodzin Marii jest prawdopodobnie wynikiem rozważań Jana Piłsudskiego nad wiekiem szwagierki (1950). Różne lata urodzin podawane są również w dokumentach (np. w akcie ślubu z Józefem Piłsudskim – 1866, według krakowskiego spisu ludności – 1869, według księgi zmarłych – ok. 1875). Rok 1863 został określony przez Alberta Volka na podstawie odnalezionej przez niego metryki chrztu Marii Koplewskiej (M. Kolmasiak Piękna Pani. Biografia Marii z Koplewskich Piłsudskiej, s. 25-26).
- ↑ Właśnie w związku z koniecznością zawarcia małżeństwa w Kościele ewangelicko-augsburskim Józef Piłsudski dokonał wówczas aktu konwersji. O względy Marii ubiegał się także zakochany w niej Roman Dmowski (według endeckiego polityka, Jędrzeja Giertycha, oboje mieli romans). Jednak rywalizację o Marię wygrał Piłsudski, co mogło doprowadzić do utrzymującej się do końca życia wrogości pomiędzy rywalami.
Przypisy
edytuj- ↑ Kolmasiak 2024 ↓, s. 25.
- ↑ a b c d e f g h i j k Ś.p. Marja Piłsudska. „Nowa Reforma”. Nr 189, s. 2, 19 sierpnia 1921.
- ↑ Rochelle Goldberg Ruthchild: Equality and Revolution: Women’s Rights in the Russian Empire, 1905-1917. University of Pittsburgh Press: 2010. ISBN 978-0-8229-6066-9.
- ↑ a b Stefan Król, Cytadela Warszawska, Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 190.
- ↑ W kręgu 1988 ↓, s. 33.
- ↑ Andrzej Garlicki: Józef Piłsudski: 1867–1935. Warszawa: Czytelnik, 1988, s. 63–64. ISBN 83-07-01715-7.
- ↑ Więzienie carskie w Łodzi (obecnie Muzeum Tradycji Niepodległościowych) – Regionalny Katalog Zabytków Województwa Łódzkiego [online], www.kultura.lodz.pl [dostęp 2021-09-12].
- ↑ Redakcja, Jakie tajemnice kryje więzienie przy Gdańskiej w Łodzi? Dziś mieści się tu muzeum [online], Dziennik Łódzki, 3 lutego 2019 [dostęp 2021-09-12] (pol.).
- ↑ W kręgu 1988 ↓, s. 33, 41.
- ↑ a b c W kręgu 1988 ↓, s. 41.
- ↑ Z kraju. „Kurier Warszawski”. Nr 227, s. 2, 18 sierpnia 1921.
- ↑ Eksportacja zwłok ś.p. Marii Piłsudskiej. „Nowa Reforma”. Nr 190, s. 2, 20 sierpnia 1921.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423.
Bibliografia
edytuj- Mariusz Kolmasiak, Piękna Pani. Biografia Marii z Koplewskich Piłsudskiej, Łomianki 2024, ISBN 978-83-7565-841-5, biografia naukowa oparta na badaniach archiwalnych.
- Jadwiga Sosnkowska, Włodzimierz T. Kowalski: W kręgu mitów i rzeczywistości. Warszawa: Polska Agencja Interpress, 1988, s. 1-254. ISBN 83-223-2477-4.