Wikipedia

August Hlond

arcybiskup, kardynał, prymas Polski, Czcigodny Sługa Boży Kościoła katolickiego (1881–1948)

August Hlond (ur. 5 lipca 1881 w Brzęczkowicach, zm. 22 października 1948 w Warszawie) – polski duchowny rzymskokatolicki, salezjanin, biskup diecezjalny katowicki w 1926, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański w latach 1926–1946, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski w latach 1946–1948, prymas Polski w latach 1926–1948, kardynał prezbiter od 1927, Czcigodny Sługa Boży Kościoła katolickiego.

August Hlond
Kardynał prezbiter
Prymas Polski
Czcigodny Sługa Boży
Ilustracja
August Hlond (przed 1938)
Herb duchownego Da mihi animas, caetera tolle[1]
Daj mi dusze, resztę zabierz
Kraj działania

Polska

Data i miejsce urodzenia

5 lipca 1881
Brzęczkowice

Data i miejsce śmierci

22 października 1948
Warszawa

Miejsce pochówku

bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie

Arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski
Okres sprawowania

1946–1948

Arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański
Okres sprawowania

1926–1946

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

salezjanie

Śluby zakonne

3 października 1897

Diakonat

9 lipca 1905

Prezbiterat

23 września 1905

Nominacja biskupia

10 grudnia 1925

Sakra biskupia

3 stycznia 1926

Kreacja kardynalska

20 czerwca 1927
Pius XI

Kościół tytularny

Matki Bożej Królowej Pokoju

podpis
Odznaczenia
Order Orła Białego (1921–1990) Krzyż Wielki Orderu Krzyża Południa (Brazylia) Krzyż Wielki Orderu Orła Białego (Serbia) Baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji – Zakon Maltański (SMOM)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Sukcesja apostolska
Data konsekracji

3 stycznia 1926

Miejscowość

Katowice

Miejsce

kościół świętych Apostołów Piotra i Pawła

Konsekrator

Aleksander Kakowski

Współkonsekratorzy

Anatol Nowak
Stanisław Kostka Łukomski

Życiorys

edytuj

Młodość, wykształcenie, prezbiterat

edytuj

Drugie dziecko Jana (dróżnika kolejowego) i Marii z d. Imiela, brat Antoniego, Ignacego i Klemensa – również salezjanów. Uczeń szkoły salezjańskiej, w 1893 wysłany z niej do Włoch w celu kontynuowania nauki.

13 października 1896 wstąpił do Towarzystwa Świętego Franciszka Salezego i 3 października 1897 złożył śluby zakonne. Studia na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim zakończył 10 lipca 1900 doktoratem z filozofii i teologii. 17 grudnia 1904 otrzymał tonsurę oraz niższe święcenia kapłańskie[2], 18 marca 1905 subdiakonatu[3], 9 lipca diakonatu[4], a 23 września, z rąk biskupa Anatola Nowaka święcenia kapłańskie w Krakowie[5].

W latach 1900–1909 kolejno nauczyciel i kierownik domów salezjańskich w Oświęcimiu, Krakowie, Przemyślu i Lwowie. W 1919 prowincjał salezjańskiej prowincji (inspektorii) niemiecko-austriacko-węgierskiej w Wiedniu, gdzie poznał Achille Rattiego (późniejszego papieża Piusa XI), który wpłynął na jego karierę. W 1922 prekonizowany administratorem apostolskim w Katowicach, w części diecezji wrocławskiej, przyznanej Polsce w wyniku plebiscytu.

Lata 1925–1939

edytuj

Po utworzeniu w końcu 1925 diecezji katowickiej prekonizowany, a 3 stycznia 1926 konsekrowany na biskupa diecezjalnego. Jako dewizę biskupią przyjął słowa św. Jana Bosko: Daj mi dusze, resztę zabierz (w wersji oryginalnej pochodzącej z Księgi Rodzaju Zostaw dusze, resztę zabierz). 24 czerwca 1926 prekonizowany arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskim oraz prymasem Polski przez papieża Piusa XI, a 20 czerwca 1927 kreowany kardynałem[6]. 29 czerwca 1927 otrzymał z rąk prezydenta Ignacego Mościckiego biret kardynalski[7].

Po śmierci Piusa XI był wymieniany jako kandydat na nowego papieża lub sekretarza Stolicy Apostolskiej[8]. Jako prymas wiele wysiłku włożył w organizację Akcji Katolickiej z centralą w Poznaniu, powstałej w 1930. Brał również udział w licznych międzynarodowych kongresach eucharystycznych oraz zorganizował w 1927 międzynarodowy kongres misyjny w Poznaniu. Od 1931 Baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji Zakonu Kawalerów Maltańskich[9]. W 1932 założył Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej, nowe męskie zgromadzenie zakonne służące polskim emigrantom. Na organizatora tego przedsięwzięcia wybrał ks. Ignacego Posadzego, kapłana diecezji gnieźnieńskiej. Prezentował ugodowe stanowisko względem rządu, zarówno przed przewrotem majowym, jak i po nim, odcinając się zarówno od skrajnej prawicy, jak i lewicy. Podejmował działania wymierzone w Wojciecha Korfantego i śląską chadecję. Na przykład 26 października 1930 konsekrował na biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego, który z widocznymi rezultatami stępił po 1930 antysanacyjne postawy śląskiego kleru diecezjalnego[10].

9 listopada 1932 został odznaczony Orderem Orła Białego „za wybitne zasługi położone w pracy dla Państwa”[11]. Był członkiem kapituły tego orderu, a 9 lutego 1939 został jej kanclerzem (jego poprzednikiem na tej funkcji był kardynał Aleksander Kakowski)[12]. Otrzymał również brazylijski Krzyż Wielki Orderu Narodowego Krzyża Południa w 1933[13] i jugosłowiański Krzyż Wielki Orderu Orła Białego w 1936[14][15]. Został także odznaczony Złotą Odznaką Honorową Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia[16] i odznaką ZHP „Wdzięczności”[17]. W 1935 został mianowany przez papieża specjalnym legatem papieskim w Jugosławii[18].

Sprzeciwiał się planom przyjęcia prawa małżeńskiego, które wprowadzało świeckie małżeństwa cywilne i rozwody w całej Polsce (istniały one tylko w byłej dzielnicy pruskiej). W efekcie projekt zarzucono, a małżeństwa cywilne i rozwody wprowadzono dopiero w 1947. Po przewrocie majowym, w listopadzie 1926 uzasadniał konieczność walki z wolnomularstwem w Polsce, podnosząc argumenty, że poza wrogością do chrześcijaństwa, „masoneria to konspiracja zagraniczna, której na Polsce nic nie zależy, ale która potężnej Polski nie chce”[19].

Lata 1939–1945

edytuj

4 września 1939, po konsultacji z władzami państwowymi, wyjechał z Poznania. 7 września został lekko ranny podczas nalotu na stację kolejową w Siedlcach. Poprzez Krzemieniec dotarł do Zaleszczyk, gdzie 14 września przekroczył granicę Polski, udając się początkowo do Rumunii[20]. Tam prezydent Ignacy Mościcki rozważał jego osobę jako kandydata na prezydenta. Zrezygnował z tego pomysłu, lecz desygnowany na to stanowisko Bolesław Wieniawa-Długoszowski chciał powierzyć mu urząd premiera, z czego prymas zrezygnował.

19 września 1939 przybył do Watykanu. Działał tu na rzecz sprawy polskiej poprzez przemówienia w watykańskim radiu, udzielając wywiadów prasie oraz wykorzystując swoje wpływy osobiste. W związku z przygotowaniami Włoch do wojny z Francją musiał opuścić Rzym. Od 9 czerwca 1940 do 6 kwietnia 1943 przebywał w Lourdes, gdzie informował przywódców Zachodu o sytuacji w okupowanej Polsce.

Zmuszony przez rząd Vichy przeniósł się do opactwa w Hautecombe koło Aix-les-Bains. 3 lutego 1944 został aresztowany przez Gestapo i internowany w Paryżu, a potem kolejno w klasztorach w Bar-le-Duc i Wiedenbrück (w Westfalii). W Paryżu był nakłaniany do podpisania kilku niemieckich odezw propagandowych skierowanych do Polaków w zamian za zwolnienie. Propozycje te spotkały się ze zdecydowaną odmową oraz oskarżeniem Adolfa Hitlera o spowodowanie tragedii narodu polskiego. August Hlond sformułował jednocześnie warunki, które w przyszłości określiłyby pojednanie między narodami polskim i niemieckim, uzależniając je od wyrzeczenia się przez Niemców zaborczych zamiarów (Drang nach Osten), naprawienia szkód i zajęcia pokojowej postawy wobec Polski i świata[21].

Po wyzwoleniu przez Amerykanów udał się do Rzymu, skąd, mimo sprzeciwu rządu w Londynie, 20 lipca 1945 wrócił do Poznania. 4 marca 1946 z jego inspiracji papież Pius XII rozwiązał istniejącą od 1821 unię personalną metropolii poznańsko-gnieźnieńskiej i utworzył nową warszawsko-gnieźnieńską, stawiając go na jej czele. Kardynał powołał Radę Prymasowską, która zajęła się odbudową kościołów Warszawy. 8 września 1946 w Częstochowie zawierzył Polskę, poprzez uroczysty akt w obecności całego Episkopatu i przy udziale kilku milionów wiernych, Niepokalanemu Sercu Maryi. W 1948 wydał orędzie do ludności katolickiej Ziem Odzyskanych[22].

Ostatnie lata

edytuj
 
Nagrobek Augusta Hlonda w archikatedrze św. Jana w Warszawie

Podobnie jak kardynał Stefan Wyszyński był zwolennikiem i aktywnym rzecznikiem (w przeciwieństwie do pozostałej części duchowieństwa) przeprowadzenia reformy rolnej w Polsce[23]. W 1948 KUL przyznał mu tytuł doctora honoris causa[24].

Kard. August Hlond został pochowany w ruinach archikatedry św. Jana w Warszawie, a po 10 latach, w 1958 roku jego trumna została przeniesiona do podziemi bazyliki. Jego serce znajduje się w katedrze gnieźnieńskiej w kaplicy Łubieńskich[25]. W marcu 2006 dokonano uroczystej translacji jego szczątków z podziemi warszawskiej archikatedry do kaplicy św. Jana Chrzciciela w lewej nawie świątyni[26].

Stosunek do Żydów

edytuj

Wobec potęgujących się nastrojów antysemickich w Polsce drugiej połowy lat 30. wystosował 29 lutego 1936 list pasterski do wiernych odczytany w całej Polsce. W liście tym potępił stosowanie wszelkich form przemocy, wezwał do traktowania Żydów jak bliźnich i sąsiadów[27]. Zarzucił jednocześnie części Żydów: propagowanie ruchu bolszewickiego, pornografii, dopuszczanie się oszustw, lichwy i handlu żywym towarem oraz wywieranie negatywnego wpływu na młodzież katolicką[28]. Stwierdzał, że Żydzi są „awangardą bezbożnictwa, ruchu bolszewickiego i akcji wywrotowej”, toczą wojnę z Kościołem katolickim i w związku z tym należy trzymać się z daleka od ich „antychrześcijańskiej kultury”[29].

W 1946, po pogromie kieleckim, odmówił wyraźnego potępienia zajść, ale jednocześnie wystosował list, w którym potępił morderstwa wszelkiego rodzaju. Podkreślił w nim postawę Polaków, którzy ratowali Żydów z narażeniem życia, a za psucie dobrych stosunków obarczył odpowiedzialnością żydowskich komunistów. Gdy biskup Teodor Kubina w sposób jednoznaczny potępił pogrom kielecki, kardynał Hlond był jednym z inicjatorów odezwy episkopatu, który go za to pośrednio skrytykował[30][31].

Proces beatyfikacyjny

edytuj
 
Pomnik Augusta Hlonda na Ostrowie Tumskim w Poznaniu

Proces beatyfikacyjny Augusta Hlonda rozpoczął się w 1992, prowadzony był głównie przez archidiecezję warszawską. Na szczeblu diecezjalnym zakończył się w 1996, następnie akta zostały przesłane do Watykanu[32]. Przeciwne beatyfikacji Hlonda były Związek Wypędzonych i episkopat niemiecki[33]. W 2008 opracowano positio, które w 2017 Komisja Teologiczna Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych zaopiniowała pozytywnie[34], a w 2018 uczynili to kardynałowie i biskupi z Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych[35].

19 maja 2018 papież Franciszek podpisał dekret o heroiczności cnót kard. Hlonda[36]. Przysługuje mu odtąd tytuł Czcigodnego Sługi Bożego.

Upamiętnienie

edytuj
 
Jasna Góra, tablica dedykowana pamięci prymasa kard. Augusta Hlonda

Jego pomniki ustanowiono w Mysłowicach[37] i Katowicach[38]. Jego imię nosi Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Mysłowicach[39]. Od 2018 patron skweru w Katowicach[40].

W 1988 został wybity medal o treści Pierwszy biskup Katowicki August Józef Hlond kardynał prymas Polski, wydany przez Mennicę Państwową, a zaprojektowany przez Bohdana Jana Chmielewskiego[41].

Wyprodukowano dwa filmy dokumentalne o jego życiu, do których scenariusz napisał Paweł Woldan: August Kardynał Hlond (2003)[42] i Prymas z Mysłowic (2008)[43].

W 2018 Poczta Polska wydała w nakładzie miliona sztuk upamiętniający Augusta Hlonda znaczek pocztowy o nominale 5 złotych[44].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ A. Gałka: Szkic do dziejów Kościoła w Polsce. episkopat.pl. [dostęp 2011-04-24].
  2. ↑ Kościół oo. Franciszkanów w Krakowie, źródło: S. Kosiński, Młodzieńcze lata kard. A. Hlonda, „Nasza Przeszłość” 1974, t. 42, s. 102.
  3. ↑ Kościół Nawrócenia św. Pawła na krakowskim Stradomiu, źródło: ibidem.
  4. ↑ Święcenia diakonatu otrzymał z rąk bpa Anatola Nowaka w katedrze na Wawelu wraz ze Stanisławem Rogoszem, źródło: ibidem.
  5. ↑ Kościół ss. wizytek w Krakowie, źródło: ibidem.
  6. ↑ Miesięcznik Kościelny dla Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej; Kirchliches Amtsblatt für die Erzdiözesen Gnesen und Posen – Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, „Miesięcznik Kościelny”, 42 (7), 1 lipca 1927, s. 1 [dostęp 2019-10-21].
  7. ↑ Prymas ks. dr. Hlond otrzymał z rąk p. Prezydenta Rzpltej biret kardynalski „Ilustrowany Kuryer Codzienny” R.XVIII, Nr 179, Kraków, 1 lipca 1927, s. 3.
  8. ↑ Watykan: coraz bliżej beatyfikacji kardynała Augusta Hlonda. deon.pl. [dostęp 2018-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-28)].
  9. ↑ Władysław hr. Tarnowski Baliwem. „Biuletyn Związku Polskich Kawalerów Maltańskich”. nr 7, s. 5, 2002-11-01. [dostęp 2020-07-25]. 
  10. ↑ Ks. Henryk Olszar, Udział duchowieństwa śląskiego w życiu narodowym i politycznym II Rzeczypospolitej, SSHT 1999, t. 32, s. 132 [data dostępu: 12 października 2024].
  11. ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 294. [dostęp 2011-04-25].
  12. ↑ Posiedzenie kapituły Orderu Orła Białego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 32 z 10 lutego 1939. [dostęp 2015-02-13]. 
  13. ↑ Diário Oficial da União (DOU). jusbrasil.com.br, 1934-10-26. [dostęp 2015-10-14]. (port.).
  14. ↑ Życie polityczne. „Kurier Poranny”. Nr 265, s. 2, 23 września 1936. 
  15. ↑ Marta Męclewska (oprac.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008. Zamek Królewski w Warszawie, 2008, s. 303.
  16. ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 282. [dostęp 2019-11-11].
  17. ↑ Wiesław Jan Wysocki, Andrzej Czesław Żak: Biskup Władysław Bandurski. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1997, s. 110. ISBN 83-87103-21-7.
  18. ↑ Uroczyste powitanie ks. kardynała Hlonda w Lublanie „Dziennik Piotrkowski” R.XXI, Nr 175, 30 czerwca 1935 r. s. 2.
  19. ↑ L. Haas, Ambicje, rachuby, rzeczywistość: wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928, Warszawa 1984, s. 327–328.
  20. ↑ Stanisław Wilk, Wyjazd Kardynała Augusta Hlonda z Polski i jego starania o powrót do kraju na początku II wojny światowej [online].
  21. ↑ Cz. Madajczyk: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 193 (tom II).
  22. ↑ Orędzie Kardynała Prymasa do ludności katolickiej Ziem Odzyskanych, w: „Tygodnik Powszechny”, nr 25(170)/1948, s. 1.
  23. ↑ W. Ważniewski: Państwo laickie. Warszawa: Oficyna wydawnicza ASPRA-JR, 2015, s. 14. ISBN 978-83-7901-060-8.
  24. ↑ Doktorzy Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. kul.pl. [dostęp 2011-02-23].
  25. ↑ M. Kosman: Między ołtarzem a tronem. Poznań: G&P, 2000. ISBN 83-7272-017-7.
  26. ↑ A. Orczykowski. Wędrówka ku świętości. „Niedziela”. 44/2008. s. 10–11. ISSN 0208-872X. [dostęp 2013-03-03]. 
  27. ↑ List pasterski: „O Katolickie zasady moralne”. 1936-02-29. [dostęp 2013-07-18].
  28. ↑ M. Czech: We krwi mają nienawiść do chrześcijaństwa. otwarta.org za „Gazetą Wyborczą” (arch.), 2008-02-02. [dostęp 2015-02-15].
  29. ↑ R. Modras: Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933–1939. Kraków: Homini, 2014, s. 130.
  30. ↑ A. Michnik: Pogrom kielecki. Dwa rachunki sumienia (I). wyborcza.pl, 2006-06-09. [dostęp 2011-04-25].
  31. ↑ A. Michnik: Pogrom kielecki. Dwa rachunki sumienia (II). wyborcza.pl, 2006-06-09. [dostęp 2011-04-25].
  32. ↑ Proces beatyfikacyjny kard. Augusta Hlonda wchodzi w decydujący etap. niedziela.pl, 2017-02-15. [dostęp 2017-03-22].
  33. ↑ Eugeniusz Guz, Pius XII. Nieznane wątki polskie. Warszawa 2012, s. 232–233.
  34. ↑ Teolodzy przychylnie o „Positio” kard. Augusta Hlonda. ekai.pl, 2017-03-11. [dostęp 2017-03-23].
  35. ↑ J. Juroszek: Kardynałowie i biskupi pozytywnie o heroiczności cnót kard. Hlonda. gosc.pl, 2018-05-15. [dostęp 2018-05-15].
  36. ↑ Promulgazione di Decreti della Congregazione delle Cause dei Santi, 21.05.2018. vatican.va, 2018-05-21. [dostęp 2018-05-21]. (wł.).
  37. ↑ Odsłonięcie pomnika kardynała Hlonda. wp.pl, 2002-06-15. [dostęp 2018-11-05].
  38. ↑ Odsłonięcie pomnika Augusta Hlonda w Katowicach. katowice.naszemiasto.pl, 2016-06-29. [dostęp 2018-11-05].
  39. ↑ Mysłowice - Oficjalny Portal Miejski - Serwis (BIP) - UCZELNIE WYŻSZE [online], www.bip.myslowice.pl [dostęp 2023-09-25].
  40. ↑ Uchwała Nr LVII/1196/18 Rady Miasta Katowice. bip.katowice.eu, 2018-06-28. [dostęp 2018-12-23].
  41. ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 100. ISBN 83-919305-8-0.
  42. ↑ August Kardynał Hlond. filmpolski.pl. [dostęp 2013-07-14].
  43. ↑ Prymas z Mysłowic. filmpolski.pl. [dostęp 2013-07-14].
  44. ↑ 2018.10.22. Kard. August Hlond - Prymas Polski Odrodzonej. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24].

Bibliografia

edytuj
  • Ksiądz Kardynał dr August Hlond Prymas Polski. Działalność i dzieła, Katowice 1998.
  • Prymas Polski August Kardynał Hlond, pr. zb. pod red. P. Wieczorka, Katowice 1992.
  • August Kardynał Hlond Prymas Polski. Dzieła. Nauczanie 1897–1948, Jan Konieczny, Toruń 2003.
  • Śmigiel K.: Słownik biograficzny arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski.
  • Konieczny J.: Pochodzenie i dzieciństwo Sługi Bożego kard. Augusta Hlonda. Katowice: Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 33, 2000.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=August_Hlond&oldid=74950941”