Coronafeirws (grŵp o firysau)
Grŵp o firysau a all achosi heintiau mewn mamaliaid ac adar yw'r coronafirysau, a ddarganfuwyd yn y 1960au.[1] Mewn bodau dynol, mae'n achosi problemau anadlu, a cheir amrywiadau negis SARS a MERS sy'n beryg bywyd, a mathau eraill sy'n eithaf diniwed ac sy'n debycach i'r ffliw. Mewn gwartheg a moch gall y firws achosi dolur rhydd, tra mewn ieir gall achosi clefyd anadlol. Yn 2020 nid oedd brechlynnau na chyffuriau gwrthfeirol a oedd yn cael eu cymeradwyo i atal y firws rhag ymledu, na thriniaeth ar gyfer y claf.
.png) | |
| Enghraifft o'r canlynol | tacson, organebau yn ôl enw cyffredin  |
|---|---|
| Math | firws |
| Safle tacson | Isdeulu |
| Rhiant dacson | Coronaviridae |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
- Erthygl am y grwp o firysau yw hon.
- Am y firws penodol a achosodd yr epidemig, gweler SARS-CoV-2.
- Am yr haint a achoswyd gan SARS-CoV-2, gweler COVID-19
- Am y pandemig cyfoes, gweler yr erthygl Pandemig coronafeirws 2019–20.
Mae'r coronafeirws yn feirws o fewn yr isdeulu Orthocoronavirinae yn y teulu Coronaviridae, o fewn urdd y Nidovirales.[2][3] Mae'r coronafirysau'n 'amlennol', ac mae ganddyn nhw positive-sense single-stranded RNA genome a chymesuredd heligal. Hyd y gwyddys, dyma'r firws-RNA mwya: 26 i 32 kbp (kilo base pair).
Mae'r enw 'coronafeirws' yn fenthyciad o'r Saesneg, "coronavirus" sy'n deillio o'r gair Lladin 'corona' sef 'coron' yn Gymraeg, ac sy'n cyfeirio at ymddangosiad nodweddiadol y gronynnau firws (virions): mae ganddyn nhw ymyl sy'n atgoffa rhywun o goron frenhinol neu'r corona solar.
Mewn bodau dynol
golyguCredir bod coronafirysau yn achosi canran sylweddol o'r holl annwyd cyffredin mewn oedolion a phlant. Mae coronafirysau yn achosi symptomau trwm e.e. twymyn, adenoidau chwyddedig yn y gwddf, a hynny yn bennaf yn nhymor y gaeaf a dechrau'r gwanwyn.[4] Gall coronafirysau achosi niwmonia, naill ai niwmonia firaol uniongyrchol neu niwmonia bacteriol eilaidd a gallant hefyd achosi broncitis, firaol neu facteriol.[5]
Mae gan y coronafeirws dynol a ddarganfuwyd yn 2003, sef y SARS-CoV sy'n achosi syndrom anadlol acíwt difrifol (SARS), bathogenesis unigryw oherwydd ei fod yn achosi heintiau'r llwybr anadlol uchaf ac isaf.[5]
Yn 2020, roedd 7 math (neu 'strain') o goronofirysau'n bodoli, gyda 4 ohonynt yn hollol ddiniwed ac yn rhoi symptomau annwyd. Dyma'r 7:
- HCoV-229E (Human coronavirus OC43 )
- HCoV-OC43
- SARS-CoV
- HCoV-NL63
- Human coronavirus HKU1
- MERS-CoV, a adnabuwyd hefyd gyda'r enwau novel coronavirus 2012 a HCoV-EMC.
- SARS-CoV-2,[6][7] a adnabyddir hefyd gyda'r enw "Niwmonia Wuhan" neu "Coronafeirws Wuhan".[8] (mae 'Novel' yma'n enw dros dro, ac yn cyfeirio at y ffaith mai firws newydd ei ddarganfod yw hwn.)[7]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Coronavirus: Common Symptoms, Preventive Measures, & How to Diagnose It". Caringly Yours (yn Saesneg). 2020-01-28. Cyrchwyd 2020-01-28.[dolen farw]
- ↑ de Groot RJ, Baker SC, Baric R, Enjuanes L, Gorbalenya AE, Holmes KV, Perlman S, Poon L, Rottier PJ, Talbot PJ, Woo PC, Ziebuhr J (2011). "Family Coronaviridae". In AMQ King, E Lefkowitz, MJ Adams, EB Carstens (gol.). Ninth Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses. Elsevier, Oxford. tt. 806–828. ISBN 978-0-12-384684-6.
- ↑ International Committee on Taxonomy of Viruses (24 Awst 2010). "ICTV Master Species List 2009 – v10". Archifwyd o'r gwreiddiol (xls) ar 2013-04-15. Cyrchwyd 2020-01-31.
- ↑ "Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children" (yn En). Virology Journal 14 (1): 230. November 2017. doi:10.1186/s12985-017-0896-0. PMC 5700739. PMID 29166910. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5700739.
- ↑ 5.0 5.1 "Healthcare-associated atypical pneumonia". Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine 30 (1): 67–85. Chwefror 2009. doi:10.1055/s-0028-1119811. PMID 19199189.
- ↑ "Laboratory testing of human suspected cases of novel coronavirus (nCoV) infection. Interim guidance, 10 Ionawr 2020" (PDF). Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 20 Ionawr 2020. Cyrchwyd 14 Ionawr 2020.
- ↑ 7.0 7.1 "Novel Coronavirus 2019, Wuhan, China | CDC". www.cdc.gov. 23 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Ionawr 2020. Cyrchwyd 23 Ionawr 2020.
- ↑ "Pneumonia of unknown cause – China". World Health Organization. 5 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2020. Cyrchwyd 23 Ionawr 2020.