Tus

Tus, po pobel (unplek den), yw eseli an ehen Homo sapiens. Gnasow kemmyn a dus a-dreus an norvys yw skientoleth ha godhvos, yeth, kowethas, ha gonisogeth. Yth esplegyas an ehen dhenel yn Afrika, ha'y wosa omystynna a-dreus an bes oll saw Antarktika. Yma nebes 6,450 milvil a dus y'n bes y'n eur ma.

Esel tevesik a'n ehen ma a'n gelwir gour (liesek gwer), (ha'n ger den a styr person gorow treweythyow ynwedh). Esel tevesiges a Homo sapiens yw benyn (liesek benenes), po hwath gwreg. Esel yonk yw flogh (liesplek fleghes) po baban rag tus pur yonk; y hellir leverel mowes mars yw an flogh benow po maw mars yw gorow.

An ehen dhenel a via a-dro dhe 400,000 bloodh, war-lergh tus skiensek y'n eur ma. Y hwra tus rann a'n urdh Primates, unn bagas a vronnviles ow komprehendya apys, simes, lemours ha tarsirs keffrys. An nessa ehennow dhe dus y'n urdh ma yw Pan troglodytes (an chimpansi kemmyn) ha Pan paniscus (an bonobo).

War dhiw war y hell tus kerdhes – ottomma gnas posek a'gan linyeth esplegyansek. Tus a's peus garrow pur hir may's kehevelir dhe re Primates erel. Hirder kresek tevesigesow an bes yw a-dro dhe 159 cm (y'n Ruvaneth Unys, 164 cm); huni tevesigyon yw adro dhe 172 cm (y'n Ruvaneth Unys, 178 cm).

Govenek bewnans a dus a-dreus an bes yw 65 bloodh rag benynes ha 61 bloodh rag gwer; mes yma dyffransow meur y'n niverow-ma y'n eyl gwlas ha'n aral. Govenek bewnans yn Japan yw 81 bloodh; huni yn Zambi yw 37 bloodh (gras yn arbennek dhe AIDS).

• 
  Gour yn Ghana
• 
  Gour koth yn Irak
• 
  Teylu yn Indonesi

Onan a'n deg erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.