Marie du Toit

Marie du Toit (gebore Maria Postma, Burgersdorp, Kaapkolonie, 24 Junie 1881 – Pretoria, Suid-Afrika, 3 Augustus 1966) was die eggenote van die teoloog prof. dr. J.D. du Toit, beter bekend as die digter en Psalmberymer Totius, en die jongste van ds. Dirk Postma, eerste leraar van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika, se ses kinders uit sy vyfde en laaste huwelik. Sy was die enigste van sy 20 kinders (van wie vyf nie volwassenheid bereik het nie) wat die eeufeesviering van die Gereformeerde Kerk in 1959 kon meemaak.

Prof. en mev. J.D. du Toit.

Herkoms

'n Gesinsfoto van prof. Dirk Postma en sy vyfde en laaste vrou, Johanna (gebore Van Biljon). Ds. Willem Postma staan agter in die middel. Sy suster Lettie (links) was getroud met prof. J.A. du Plessis en die moeder van prof. Wicus du Plessis. Marie sit in die middel. Breggie (naas regs) was getroud met ds. J.A. van Rooy, en Laurika (regs) was prof. J.A. du Plessis se eerste vrou.

Dis nie meer bekend of dié foto wel van Marie Postma is nie.

Marie Postma en 'n onbekende jong dame.

Marie se vader is op 20 Desember 1869 met haar moeder, Johanna Wilhelmina van Biljon (27 Mei 1854 – 12 Junie 1901) getroud. Hy was 51 en sy bruid 14. Dit was twee maande en 17 dae ná die afsterwe van sy vierde vrou, Susanna Lasea Kruger. Hul eerste kind, Brechtje, is op 26 Maart 1871 gebore. Sy is later getroud met ds. J.A. (Koos) van Rooy en is oorlede op 20 Maart 1936 op Bethulie in die Suid-Vrystaat. Helenius het net twee jaar en twee weke oud geword. Die derde kind en enigste seun uit dié huwelik wat volwassenheid bereik het, Willem, was ook ’n Gereformeerde predikant soos sy vader en halfbroers Petrus, Martinus, Dirk en Stephanus. Ná Willem volg Laurika in 1875, prof. J.A. du Plessis se eerste vrou, en daarna Aletta in 1876, prof. Du Plessis se tweede vrou. Laasten kom Marie aan die beurt, vier jaar en sewe maande ná Aletta. Marie se broerskind Laurika (’n dogter van ds. Willem Postma) het roem verwerf as beeldhouer, terwyl haar suster Aletta die lewe geskenk het aan Wicus, later ’n professor aan PUK. Nadat Marie se moeder op 36-jarige ouderdom weduwee geword het, moes sy in die onderhoud van haar vyf kinders voorsien deur studente van die Teologiese Skool Burgersdorp as loseerders in te neem. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog was sy in Pretoria dikwels by pres. Paul Kruger aan huis. Sy is in 1901 in Kaapstad oorlede ná ’n smartlike lyding.

Jeugherinneringe

Marie en Totius as jong getroudes.

Marie en haar man en van hul kinders saam met sy moeder, Elizabeth Jacoba du Toit (née Joubert), weduwee van ds. S.J. du Toit.

Marie du Toit het in 1959, tydens die eeufeesviering van die kerkverband waarvan haar vader die eerste leraar was, enkele van haar herinneringe in Gedenkboek: die Gereformeerde vrou, 1859–1959 gedeel. Sy skryf dat sy ’n gelukkige jeug gehad het en dat haar vader nie meer so streng was teenoor haar as wat hy met die ouer kinders was nie. "Almal het van my as die jongste so baie gemaak – ek was dus ’n troetelkindjie. My oudste broer (ds. Petrus Postma) het my gedoop, en ek is na sy vrou vernoem. Die oudste seun doop dus die jongste kind van sy vader.

"Ek dink nog baie dae aan die gelukkige tyd wat ons groot gesin in die pastorie gehad het. Op die plaas Wonderboom het ons baie aangename vakansies by my grootouers, ouderling W. van Biljon en sy eggenote, deurgebring. Soms het ons saam met my vader met 'n perdewa gereis. Toe ek vyf jaar oud was, het ons hele gesin die gevreesde poksiekte gekry. Net my vader het verskoon gebly en hy moes met hulp van vreemdes wat reeds die siekte gehad het, die versorging doen."

Omstreeks dié tyd is Marie vir die eerste keer skool toe en wel saam met twee susters, Laurika en Aletta, na die Vrije Christelike School op haar geboortedorp. Van dié tyd het sy in 1959 geskryf: "Aan ons eerste onderwysers, wat seker maar 'n karige salaris ontvang het, moet ek hulde bring, naamlik die latere ds. P. Snyman van Heidelberg, Tvl., ds. J.A. van Rooy wat sy eie studie vir B.A. moes laat vaar om die skool te help en mnr. Karel Coetsee."

Die pastoriekinders op Burgersdorp het altyd uitgesien na die sitting van die kuratore van die Teologiese Skool, veral vanweë die fooitjies wat hulle gekry het. Sy skryf: "Broer Petrus, ds. L.J. du Plessis en ds. A. Coetsee van Reddersburg, asook ander kuratore het ná vader se dood dikwels by ons tuisgegaan. Later het ek weer die eer gehad om in Potchefstroom as predikantsvrou die kuratore te ontvang en toe het my kinders weer die persentjies gekry."

In haar jonger jare was daar van die kerklike stryd nie veel te bespeur nie. Wat sy wel goed kon onthou, was "die beroering wat daar was met die benoeming van prof. J. Lion Cachet. Op 'n Sondag ná die benoeming het daar in Die Kerkbode van die NG Kerk 'n berig gestaan dat ds. M.P.A. Coetsee van Burgersdorp aansoek gedoen het om by die NG. Kerk opgeneem te word. My grootvader was net in die dorp en het nog dieselfde middag uitgery na oom Stoffel van Wijk om die saak te bespreek."

Van haar vader se rede by geleentheid van die viering van sy 50-jarige bediening in Mei 1890, kon sy amper 70 jaar later net die eerste woorde onthou: "Niet ons, o Heer, niet ons . . ."

Marie was net nege jaar oud toe haar vader op Sondag 28 Desember 1890 ná ’n lang siekte oorlede is. Sy kon amper 70 jaar later onthou dat dit dié dag Nagmaal was op Burgersdorp en toe die middagdiens sou begin, is hy plotseling oorlede. "Ek onthou nog," het sy in 1959 vertel, "hoe die gemeente in kennis gestel is en weet nie of die diens nog gehou is nie. In elke geval – daar het baie mense na die huis gekom. Die begrafnis moes so gereël word dat ds. D. Postma, destyds predikant van Pretoria, dit kon bywoon. Hoe hy gereis het, weet ek nie, maar ek vermoed dat hy per koets na Kimberley moes gaan. Destyds was die gewoonte nog om die lyk op 'n baar na die kerkhof te dra. Ek kan nog onthou hoe die draers telkens in die straat moes rus en dan weer deur ander vervang moes word."

Huwelik

Die skrywer Rikie Postma in 1937 op reis deur die Bybellande saam met Totius en Marie.

Totius en Marie Postma se huweliksbevestiging op 2 Augustus 1903. Hulle is getroud in die ou kerkie van die Gereformeerde kerk Waterberg.

Marie Postma is op 2 Augustus 1903 met dr. J.D. du Toit getroud nadat hy pas teruggekeer het van Nederland waar hy aan die Vrije Universiteit Amsterdam gepromoveer het op die proefskrif "Het Methodisme". ’n Maand later het sy en haar man hulle op Potchefstroom gaan vestig nadat hy die beroep daarheen aangeneem net as opvolger van dié gemeente se eerste leraar, ds. J.L. Maury, wat in daardie jaar sy emeritaat aanvaar het nadat hy die gemeente bedien het sedert 1877. Dit was die enigste gemeente waarin sy as pastoriemoeder sou staan, want in 1911 is dr. Du Toit aangestel as hoogleraar aan die Teologiese Skool Potchefstroom waar hy sou dien tot 1949. Mev. Du Toit sê oor dié lang tyd op Potchefstroom: "(Ek en my man) het die oorgang meegemaak van die eenvoudige patriargale lewe na die veeleisende moderne tyd. As ek nou op Potchefstroom kom, dan maak ek vergelykinge tussen die indrukwekkende geboue van Teologiese Skool en PU vir CHO en die buitekamer op Burgersdorp waar die Skool tot stand gekom het. Maar mens voel dankbaar dat die Here die werk wat so in swakheid begin is, wou seën."

Afsterwe

Marie du Toit is in die winter van 1966 in die ouderdom van 85 jaar in die Andrew McColm-hospitaal in Pretoria oorlede. Haar man is ook in Pretoria oorlede, 13 jaar voor haar. Ná sy afsterwe het sy weduwee by haar oudste seun, prof. Stephanus du Toit op Potchefstroom ingewoon. Sy is aldaar in die hoofbegraafplaas begrawe.

Waardering

Prof. J.D. en Marie du Toit.

Sen. min. Jan de Klerk, prof. Stephanus du Toit en sy moeder, Marie. Dis nie meer bekend wat die geleentheid was waarby dié foto geneem is nie.

Marie du Toit se grafsteen in Potchefstroom se hoofbegraafplaas.

Deur haar liefdevolle sorg, haar Christelike blymoedigheid en humor, haar meelewing met sy werk en probleme, het sy dit vir haar man moontlik gemaak om hom tot met sy dood aan sy veelvuldige en veeleisende pligte te wy.

In Gedenkboek: die Gereformeerde vrou: 1859–1959 is van haar geskryf: "Onder die besef dat haar man 'n groot taak het om te volbring, versorg sy hom en haar kinders met groot nougesetheid en sorgsaamheid. Mev. Du Toit is 'n vrou met 'n sterk en edel karakter. In murg en been is sy Calvinis, geesteskind van die Gereformeerde Kerk. Die karaktereienskappe wat sy geopenbaar het, naamlik humor, gevatheid, opgewektheid. vriendelikheid en gasvryheid, het die teerbesnaarde digter in tye van somberheid en neerslagtigheid onderskraag en opgebeur. In die donkerste tydperk van hulle lewe (ná die dood van twee kinders kort ná mekaar), het die grootheid van haar sieleadel en die krag van haar persoonlikheid op die voorgrond getree en bewondering afgedwing."

Bronne

• (af) Die Gereformeerde Kerk, Burgersdorp. Gedenkalbum by geleentheid van die Eeufees 22-24 Januarie 1960. Burgersdorp: Kerkraad van die Gereformeerde kerk.
• (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.