Niko Etxart
Niko Etxart[1] (Altzürükü, Zuberoa, 1953ko maiatzaren 9a)[2] euskal abeslaria da. Haurtzaroan Parisen bizi izan eta gero, 21 urte zituelarik, Zuberoara itzuli zen. Rock and Roll motako musika egin du nagusiki, nahiz eta kanta herrikoiengatik ere ezaguna den. Dominika Etxart herri kantariaren semea da eta Robert Larrandabururen koinatua.
| Niko Etxart | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Altzürükü, 1953ko maiatzaren 9a (71 urte) |
| Herrialdea |  Zuberoa, Euskal Herria |
| Familia | |
| Aita | Dominika Etxart |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | euskara frantsesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | musikaria eta abeslaria |
| Genero artistikoa | pop rock bluesa herri-musika rock |
| Musika instrumentua | ahotsa |
      | |
Bizitza
aldatuAltzürükün jaio zen Niko Etxart, eta, bi urte zituela, gurasoekin Parisera bizitzera joan zen. Dena den, beste askok ez bezala, haurra zelarik jaso zuen euskara, eta gaztaroan euskal kulturaren berri ere izan zuen, bereziki Parisko Euskal Etxearen bitartez. Eskola utzirik, kantagintzatik bizi nahi izan zuen, eta 1972an musikarekin lehen harreman estua izan zuen, kantari frantses ezagun baten diskoan koruak egin baitzituen. Urte berean, Tinka taldea sortu zuen, beste bi lagunekin batera.
Handik bi urtera, Euskal Herrira itzultzea erabaki zuen. Ordurako ideia ausart bat zuen buruan: rocka egin nahi zuen, euskaraz. Baina giroa ez zen horretarako aproposa, are gutxiago Zuberoan. Kantagintza tradizionala zen nagusi, eta hortik kanpoko guztiak mespretxatua izateko arriskua zuen. «Nik artean Euskal Herrira etortzea eta guztiz bide hori hartzea erabaki nuen, rockaren bidea erran nahi dut. Garai hartan rockaren bidea zen gaitzena. Gaurko eguna hartzen badugu, gaur egun errazena da metal, techno edo ez dakit zer egitea, baina garai hartan ez zen posible euskaraz egitea pentsatzea ere. Hori traizioa zen, garai hartan ere ezin zen egin. [...] Etsai asko ziren. Etsaiak ziren, alde batetik, zinez kontserbadoreak ziren euskaldun kulturakoak, bertsolariak-eta barne. Garai hartan oso kontra ziren. Gero, apaizak ere kontra ziren... denak gure kontra ziren.»[3]
Nolanahi ere, Etxartek ez zuen etsi, eta Jean anaiarekin eta lehengusu batekin, Odol Berri taldea sortu zuten 1974an, eta Iparraldean oso ezaguna egin zen lehen singlea plazaratu. Ondoren, Ximinorak osatu zuen, berehala arrakasta handia lortu zuen taldea. Berez, plaza taldea zen, baina egindako bertsioek aukera eman zioten bere nahia gauzatzeko, rock abestiak euskaraz emateko, alegia. Zeregin horretan ez zegoen bakarrik; 1973an, Mixel Ducauk eta Anje Duhaldek Errobi taldea sortu zuten: euskal rock-and-rolla martxan zen.
1975ean Zazpi Gara taldearekin single bat grabatu zuen, Dezagün algarreki, Gora TZ1, Basabüria bizi dadila, Uskal-Herriko lür maitia eta Jin bedi gure artila kantuekin, eta 1976an Etxahun-Topeten omenezko diskoan parte hartu zuen. Urte berean Minxoriak taldea osatu zuen. Talde horrekin bi disko eman zituen argitara. Garai horretako kantarik ezagunena Izan Gira izan zen. Ordurako batere ohikoa ez zen itxura laster ezagun egin zen Euskal Herri osoan: txima luze eta orraztu gabeak, larruzko jaka eta ke susmagarria jaurtitzen zuen zigarro gaizki bildua.
Bakarkako lehen lan diskografikoa Nahasteka izan zen (Movieplay-Kardantxa, 1979). Diskoan zeuden bederatzi abestietako musikaren eta letren egilea Niko Etxart zen eta horietan argi gelditu zen zuberotarrak rock musikarekiko zuen zaletasuna. Nolanahi ere, lan horretan ez zegoen bultzadarik handiena eman zion abestia. Urte berean, bi abestiz osatutako single bat karrikaratu zuen: Euskal rock´n´roll (Movieplay-Kardantxa, 1979). Han, Eperra herri kantaren bertsio gaurkotua egiteaz gain, Euskal rock´n´roll kanta zegoen, berehala garai hartako ereserki bihurtu zena: horri esker, Etxartek sekula euskal musikari batek lortu gabekoa lortu zuen, Los 40 Principales Espainiako musika zerrenda ezagunaren 18. posturaino iristea.
«Garai haietan Euskal rock'n'roll denetan entzuten zen. Ni gogoratzen naiz Madrilen, Donostian, Otsagabian... leku askotan entzuten zela. Gaur egun euskal musikarik ez du presentziarik, eta nik eduki nuen garai hartan. Nik uste dut hor garai bat izan zela non Euskal Herriko galdera, gure autonomia, independentzia edo nahi duzun bezala deitu, oso gogorra zegoen Espainian, indarrean zegoen, nik onura bat eduki dut hor. Momentu ona izan zen musika hori egiteko, eta ni aukeratua izan nintzen. Gainera, nire musikak ez zuen hain politizatua ematen, nahiz eta ni beti izan naizen politizatua. Enetako, esperientzia polit bat izan zen zinez, eta hori bizitzea oso gauza aparta izan da.»[3]
Kanta horri esker lortutako arrakasta itzela aprobetxatuz, bigarren diskoa berehala iritsi zen. Eibarren egindako emanaldi baten grabazioa izan zen, Has´dantzan (Movieplay-Kardantxa, 1980), eta hor bai, Euskal rock´n´roll famatua agertu zen. Horrez gain, beste bi herri kantu moldatu zituen, Gizon gazteak ezkontzeko eta Baga, biga, klik. Azken horrek ere oso harrera beroa izan zuen. Halaber, lehenengo aldiz Jon Mirande poetaren hitzak musikatu zituen, Ametsetarik kantuan.
Hurrengo urteetan, Minxoriak taldearen martxa eta bakarkako ibilbidea uztartu zituen. Ordurako hainbat gauza aldatuak ziren: 1980ko hamarkadaren hasieran, rocka euskaraz egitea ez zen bekatu; Hego Euskal Herrian hasia zen Eusko Rock Erradikalaren inguruko eztanda, eta pixkanaka-pixkanaka urte horietan sortutako talde berriek hartu zuten Niko Etxartek eta Errobik piztutako garraren lekukoa. Hala ere, 1983an, zeresan handia eman zuen disko bat argitaratu zuen, Tumatxa (Elkar). Talde handi batek lagunduta —horien artean Mixel Ducau—, hamar kanta bildu zituen lan horretan, guztiak Etxartek onduak, hiru izan ezik: Ortziren ttunttuna eta Eresi Jon Miranderen letrak ziren, eta diskoaren amaieran bazen rock-and-rollaren hainbat klasikorekin egindako medley bat. Horretan Jimi Hendrix, Eric Clapton, Pete Townshend, Mick Jagger, Ian Anderson eta beste musikari ezagun batzuen bertsioak jo zituen, nahaste-borraste batean.
Beste musika zeregin batzuetan sartuta, disko gehiagorik gabe amaitu zen 1980ko hamarkada. Ordurako, gero eta gutxiago jotzen zuen Hego Euskal Herrian, hortik aurrera Ipar Euskal Herrian egin zituen kontzertu gehienak. Bestalde, Kilikas estudioa sortu zuen Altzain (Zuberoa, 1987) eta harrezkero bertan grabatu ditu bere lan guztiak, baita beste askorenak ere. 1990ean etorri zen haren laugarrena, Baikor (Elkar, 1990). Berriro ere, kanta guztien letren eta musikaren egilea izan zen. Kolaboratzaileen artean, Mixel Ducau eta Jimmy Arrabit (Itoiz, King Mafrundi) izan ziren. Urte berean, beste aro bat hasi zuen Etxartek, Hapa-hapa taldearekin lanean hasi baitzen. Dominic Earl, Baionan bizi den ingelesa (gitarra), Kiki Graciet (ahosoinua), Didier Etxeberria alsaziarra (baxua), Pierre Hartmann (atabalak) eta Kristof Ithurritze (teklatua) musikariek Hapa-hapa osatzen dute. Boskote horrekin hainbat urtez lanean aritu ostean, bi disko argitaratu zituen: Gili-gilikatzen haüt (Zohardi, 1996) eta Minuette (Elkar, 2005). Azken horretan, Tina Turner abeslari ospetsuari kanta bat eskaini zion, Tina perla beltza bertsioaren bitartez.
Horrez gain, 2007an egin zen hamabosgarren Korrikaren kantua egin zuen, Heldu Korrikari. Hapa-hapa taldearekin batera jo zuen, baita beste hainbat musikarirekin ere: Enrique Villarreal El Drogas (Barricada), Joseba Gotzon... Halaber, bidegabekerien kontrako borrokan engaiatuta, hainbat musikarirekin batera egindako zenbait diskotan hartu du parte: Nuklearrik ez, eskerrik asko. Lemoiz gelditu! (Tic Tac, 1980), Hamahiru (t)alde (IZ, 1997), Euskal presoak Euskal Herrira (Euskal Preso Politikoen Sustengu Komiteak-Elkar, 1998)...
Baina euskal rockaren aitzindaria izatearekin batera, euskal kanta tradizionala ere landu du. Dominika Etxart aitarekin eta Robert Larrandaburu koinatuarekin batera, urte askoan herriz herri ibili da Zuberoako kantu tradizionalak ezagutarazten. Lan horren lekukotasuna disko batean jaso zuten, Eperra (Elkar, 2004). A capella egindako diskoa da, abesti guztiak zubereraz dira, italierazko bat izan ezik. Ahotsa jartzeaz aparte, Niko Etxartek ekoizle eta soinu teknikari lanak ere egin zituen disko horretarako.
Ez da hori Niko Etxartek herri musikarekin izan duen lotura bakarra, pastoralak ere landu baititu. 1989ko Zumalakarregi pastoralaren musika egin zuen, eta hamar urte geroago gauza bera egin zuen Agota pastoralarekin. 2002an, berriz, bere sorterrian eman zuten Ürrüti Jauregiko Peirot pastoralaren egilea izan zen.
Diskoak
aldatuBakarlari
aldatu- Nahasteka (1979, MovieplayMovieplay)
- Has' dantzan (1980, MovieplayMovieplay)
- Tumatxa (1983, ElkarElkar)
- Baikor (1990, ElkarElkar)
Hapa-hapa taldearekin
aldatuMinxoriak taldearekin
aldatuBeste disko batzuk
aldatu- Etxahun eta Etxahun (1980). Imanol Larzabal, Amaia Zubiria eta beste hainbatekin egindako diskaa, Pierre Topet Etxahun eta Etxahun Iruriren kantuak biltzen dituena.
- Ürruti jauregiko Peirot (2002, Agorila): Altzürükü bere jaioterrirako egindako pastorala.
- Eperra (2004, Elkar). Dominika Etxart eta Robert Larrandabururekin.
Kolaborazioak
aldatu- 1989 (Keinu): Nortasuna: Selekzio baten historia (Joseba Gotzon, Gontzal Mendibil eta Andoni Egañarekin).
- 2004 (Kilikas estudioa): Eperra (aita eta koinatuarekin, elkarlanean).[4]
- 2007: Heldu Korrikari (XV. Korrikako kanta).
- 2008 (Agorila): Bidajez kanta (Izarrak taldearekin).
Kantak
aldatu- Eperra
- Minuette Rock, (2005)
Erreferentziak
aldatu- Edukiaren zati bat «Niko Etxart» artikulutik hartua da. Artikulu hark Gontzal Agote du egile, eta Creative Commons Aitortu-Partekatu Berdin 3.0 lizentziarekin argitaratu da Badok euskal kantagintzaren atarian.
- ↑ EIMA: Eskola-liburuetako onomastikaren, gertaera historikoen eta artelanen izenak. Zerrendak.
- ↑ Sustrai COLINA: «Niko Etxart: "Enetako, euskara laborategi bat da"», Argia, 2234. zenbakia, 2010-06-13.
- ↑ a b Aho bete doinu (Askoren artean, Kutixiak, 2001)
- ↑ artxiboa.badok.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-10).
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatuWikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Niko Etxart  |
- Niko Etxarti buruzko informazio gehiago (biografia, argazkiak, diskoak...) Badok euskal musikaren ataria.
- Niko Etxarten biografia, Ahobetekanta webgunea.
- Niko Etxart eta Xabier Euzkitze, solasean.
- Niko Etxarti egindako elkarrizketa, EKE.org webgunea.
- Joseba Aurkenerena: Niko Etxarten kontzertua Pausuko Xaia ostatuan. [1].
Datuak: Q7035412
Multimedia: Niko Etxart / Q7035412