Hedmark fylke

«Hedmark» omdirigerer hit. For det gamle landskapet, sjå Hedmarken.

Hedmark
tidlegare norsk fylke
Symbol
Land	Noreg
Del av	Austlandet
Areal	27 400 km²
•  vatn	1 156 km²
Folketal	197 406 (1. januar 2019)
Hedmark fylke 60.833333333333°N 11.666666666667°E / 60.833333333333; 11.666666666667
Kart som viser Hedmark fylke. Kart som viser Hedmark fylke.
Wikimedia Commons: Hedmark
Nettstad: lwww.hedmark.org

Hedmark fylke er eit tidlegare fylke i Noreg. Det grensa mot Trøndelag fylke i nord, Oppland fylke i vest og Akershus fylke i sør. I aust grensa Hedmark til Sverige og dei svenske Dalarnas län og Värmlands län. Hedmark vart del av Innlandet fylke 1. januar 2020.

Hedmark fylke vart skilt ut frå Oplandenes amt i 1781 under namnet Hedemarkens amt. Fylket kunne delast opp i distrikta Hedmarken og Solør i tillegg til Østerdalen, Odalen, Vinger og Eidskog. Det hadde to byar: Hamar og Kongsvinger. I tillegg kalla Elverum seg by etter det generelle høvet tettstadar med minst 5000 innbyggjarar og bymessig folkesetnad kan nytta seg av.

Geografi og topografi

Over heile det tidlegare fylkesområdet finn ein jordbruk, og i enda større grad skogbruk. Barskog dominerer nesten fullstendig. Den eurasiatiske taigaen byrjar i fylket mellom Hamar og Elverum, går vidare til Sysslebäck og Malung i Sverige og held fram til Austersjøen og gjennom Finland og Russland til Stillehavet. Taigaen er kjenneteikna av barskog som gran og furu på skogbotn av lyng og mose, med innslag av bjørk og rogn og av og til grasdekte enger.

Det høgaste fjellet i fylket er Rondeslottet på 2178 moh., grensa til Oppland fylke går over denne toppen, akkurat som same grense delar Noregs største innsjø Mjøsa mellom fylka.

Elles låg det meste av fylket i det som blir kalla lågland, sjølv om den nordlege og nordvestlege delen hadde fjellområde som Rondane, og den nordaustlege slike som Sylene. Frå Sylene er det høgland store delar av strekninga derfrå og sørover langs svenskegrensa heilt til Finnskogen i Grue og Kongsvinger.

Klima

Klimaet i hedmarksområdet er typisk kontinentalt og berre i sørvest dempar Mjøsa og Oslofjorden vinterkulda.

Det bles sjeldan kraftig og som regel følgjer vinden dalføra, frå nordvest om vinteren og frå søraust om sommaren. Om vinteren vil den svake vinden føre til at ein ofte har temperaturinversjonar, der temperaturen stig med høgda. Januar er kaldast med ein middeltemperatur frå −6 til −8 °C i sør, −10 til −13 °C i nordlege dalstrøk. Stundom kan temperaturen falle til under −40 °C i nord og Engerdal målte i januar 1987 −47 °C som kulderekord i fylket. I juli varierer middeltemperaturen frå kring 16 °C i sør til kring 13 °C i øvre dalføre. Det er òg kjøligare enn dette i høgda. Varmerekordane i fylket ligg på kring 30 °C. Dei indre dalstrøka kan få frostnetter sjølv på sommaren.

Fylket har ein årsnedbør på 600-800 mm, og mest nedbør kjem det om sommaren. Nedbøren aukar i høgda og er opp i 1000 mm sør på Hedmarksvidda, og kan vere så låg som kring 400 mm i skjerma dalstrøk.

Fylket kan få ein del tåke nær vatn sør i fylket. Dette er typisk strålingståke og er vanlegast om hausten og tidleg på vinteren. På Hedmarksvidda kan det bli ein del tåke i sørleg vind, som fører inn lågt skydekke.

Namnet

Hedmark fylke har namn etter landskapet Hedmarken på austsida av Mjøsa, gamalnorsk Heiðmǫrk, der fyrstelekken kjem av folkenamnet heidner.

Historie

Det er funne restar av steinalderbusettingar over nesten heile fylkesområdet. Helleristningar av elg er funne ved Mjøsa i Ringsaker.

Det eldste bronsealderfunnet i Noreg er gjort på Nes på Hedemarken. Jernalderfunn er gjort over heile fylket, spesielt mange frå vikingtida. Gravhaugar finst frå bronsealder fram til kristen tid. Solør skal ha vore eit mektig kongerike mellom 300 og 800 i følgje Ynglingesoga .

I Hamar-området utvikla det seg ein byliknande struktur med kaupang på Åker i Vang allereie på 500-talet.

I vikingtida vart dette senteret flytta til den odden i Mjøsa som seinare fekk ei domkyrkje (domkyrkjeodden) i samband med at staden vart bispesete i 1152. Her kan det rundt 1050 ha vore slått mynt.

Svartedauden ramma området hardt, og det var her som ellers i landet ei nedgangstid. Rett før reformasjonen forsvann Hamar som marknad, og ved reformasjonen i 1536 forsvann bispesetet.

Fylket vart råka av alle krigane Noreg og Danmark-Noreg var med i. Under den andre verdskrigen var det viktige kampar mellom tyskarar og nordmenn ved Midtskogen gard og Kongsvinger i april 1940. Tyske fly bomba Elverum i april 1940.

Kommunar

Kommunar i Hedmark

Nr.	Namn	Adm.senter	Folkemengd	Flatevidd km²	Målform	Distrikt
0402	Kongsvinger	Kongsvinger		000000000001036.00000000001 036	bokmål	Glåmdalen
0403	Hamar	Hamar		000000000000351.0000000000351	nøytral	Hedmarken
0412	Ringsaker	Brumunddal		000000000001281.00000000001 281	bokmål	Hedmarken
0415	Løten	Løten		000000000000369.0000000000369	bokmål	Hedmarken
0417	Stange	Stange		000000000000724.0000000000724	bokmål	Hedmarken
0418	Nord-Odal	Sand		000000000000508.0000000000508	bokmål	Glåmdalen
0419	Sør-Odal	Skarnes		000000000000517.0000000000517	bokmål	Glåmdalen
0420	Eidskog	Skotterud		000000000000640.0000000000640	bokmål	Glåmdalen
0423	Grue	Kirkenær		000000000000837.0000000000837	bokmål	Glåmdalen
0425	Åsnes	Flisa		000000000001041.00000000001 041	bokmål	Glåmdalen
0426	Våler	Våler		000000000000705.0000000000705	bokmål	Glåmdalen
0427	Elverum	Elverum		000000000001229.00000000001 229	nøytral	Sør-Østerdal
0428	Trysil	Innbygda		000000000003014.00000000003 014	bokmål	Sør-Østerdal
0429	Åmot	Rena		000000000001340.00000000001 340	bokmål	Sør-Østerdal
0430	Stor-Elvdal	Koppang		000000000002166.00000000002 166	bokmål	Sør-Østerdal
0432	Rendalen	Bergset		000000000003180.00000000003 180	bokmål	Nord-Østerdal
0434	Engerdal	Engerdal		000000000002197.00000000002 197	bokmål	Sør-Østerdal
0436	Tolga	Tolga		000000000001123.00000000001 123	nøytral	Nord-Østerdal
0437	Tynset	Tynset		000000000001880.00000000001 880	nøytral	Nord-Østerdal
0438	Alvdal	Alvdal		000000000000943.0000000000943	nøytral	Nord-Østerdal
0439	Folldal	Folldal		000000000001278.00000000001 278	nøytral	Nord-Østerdal
0441	Os	Os		000000000001040.00000000001 040	nøytral	Nord-Østerdal
Totalt	Hedmark	Hamar	'	000000000027400.000000000027 400	nøytral	Hedmark

Politikk

Fylkestinget hadde 33 representantar.

Kjelder

• «Hedmark – klima» av Petter Dannevig i Store norske leksikon, snl.no.

Bakgrunnsstoff

• Hedmark fylkeskommune Arkivert 2008-09-01 ved Wayback Machine.